ادات استفهام در عربی، همان کلمه پرسشی است که به وسیله آن قصد داریم اطلاعات کسب کنیم یا صحت و درستی اطلاعات به دست آمده را بسنجیم. این ادات از دو نوع حروف استفهام و اسامی استفهام تشکیل شده‌اند که هر یک کارکرد مخصوص به خود را دارد. در این نوشته با انواع ادات استفهام، معنی و کاربرد آنها در زبان عربی آشنا می‌شویم. در انتها با استفاده از سوالات پایانی متن میزان یادگیری خود از این مطلب را می‌سنجیم.
انواع ادات استفهام در عربی
برای پرسش از شخص، شیء، زمان، مکان و…در زبان عربی، به سراغ ادات استفهام می‌رویم. این ادات از دو دسته حروف استفهام (مثل هل و أ) و اسم استفهام (مثل من، ما، ماذا و..) تشکیل شده است. برای فهمیدن کارکرد دقیق این ادوات بهتر این است که ابتدا با معنای آنها آشنا شویم و سپس نحوه حضور هر یک از آنها را در جملات عربی بررسی کنیم.
| جدول انواع ادات استفهام در عربی | ||
| استفهام | نوع و معنی | مثال |
| أ | حرف- آیا | أتتکلم العربیه؟آیا عربی صحبت می‌کنید؟ |
| هل | حرف- آیا | هل تتکلم العربیه؟آیا عربی صحبت می‌کنید؟ |
| من | اسم- چه کسی | من أکل الطعام؟چه کسی غذا را خورد؟ |
| ما | اسم- چه چیزی | ما تکتبین فی الدفتر؟چه چیزی در دفتر نوشتی؟ |
| متی | اسم- چه وقت، چه زمانی | متی حضر الاستا‌ذ؟استاد چه زمانی حاضر شد؟ |
| أینَ | اسم- کجا | أین الکتاب و القلم؟کتاب و قلم کجاست؟ |
| کم | اسم- چه میزان، چه مقدار | کم غرفهً فی البیت؟در خانه چند اتاق وجود دارد؟ |
| کیف | اسم- چطور، چگونه | کف تذهب ألی المدرسه؟چگونه به مدرسه می‌روی؟ |
حروف استفهام در عربی
بر اساس اطلاعات جدول بالا، دو کلمه‌ای که برای شنیدن پاسخ بله یا خیر پرسیده می‌شود، در زبان عربی، به عنوان حروف استفهام شناخته می‌شوند. در ادامه چگونگی کاربرد «أ» یا الف همزه پرسشی و «هل» به معنی «آیا» را می‌خوانید.
حرف استفهام «أ»
استفاده از «أ» در ابتدای جمله که معنای «آیا» می‌دهد نسبت به نوع دیگر آن رسمی‌تر و مودبانه‌تر است. کاربرد آن هم ساده است. کافی است أ را به اول جمله فعلیه اضافه کنیم. در جواب اگر پاسخ مثبت بود می‌توانیم از «نعم» و اگر منفی بود از «لا» استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أقرأتَ هذا الکتاب؟
(آیا این کتاب را خونده‌ای؟)
أتشربُ الفاطمهُ الحلیبَ؟
(آیا فاطمه شیر می‌نوشد؟)
نکته: در برخی موارد برای اینکه پاسخ ما به اندازه سوال رسمی و مودبانه باشد، می‌توانیم از کمله «أجل» به جای نعم استفاده کنیم.
اگر از «أ» در ابتدای یک جمله اسمیه استفاده کنیم، باید آن را به صورت مقایسه‌ای بپرسیم. به این ترتیب که همراه این کلمه پرسشی دو نوع گزینه در اختیار مخاطب قرار بدهیم تا از میان آنها یکی را انتخاب کند. برای فهم بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
أأنتَ صالح أم حمید؟
((آیا) تو صالح هستی یا حمید؟)
أنمتَ نوماً هادئاً؟
(آیا به آرامی خوابیدی؟)
نکته: همان‌طور که در این مثال‌ها مشخص است، با آمدن الف همزه پرسشی بر سر جملات اسمیه به کلمه «أم» میان دو گزینه پرسشی برای انتخاب نیاز داریم. در صورت نبودن آن ساختار جمله صحیح نخواهد بود.
حرف استفهام «هل»
استفاده از هل برای جملات پرسشی که جواب آن بله یا خیر است نسبت به الف همزه غیر رسمی‌تر است. اما در نوع کارکرد همانند مورد قبلی است. کافی است به جای حرف استفهام «أ» هل بگذاریم تا از میزان رسمی بودن سوال پرسشی‌مان بکاهیم. در جواب نیز می‌توانیم تنها با گفتن «نعم» یا «لا» مقصودمان را برسانیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
هل قرأتَ هذا الکتاب؟
(آیا این کتاب را خوانده‌ای؟)
هل تشرب فاطمه الحلیب؟
(آیا فاطمه شیر می‌نوشد؟)
پرسش با تغییر بسامد صدا
نوع دیگری از پرسش در زبان عربی وجود دارد که پاسخش بله یا خیر است اما از هر دوی موارد بالا غیر رسمی‌تر است. در این نوع پرسش، کافی است از هیچ‌کدام از این ادات استفهام استفاده نکنیم و با تغییر تن صدا نشان دهیم که هدف‌مان از پرسیدن سوال شنیدن چه نوع جوابی است. برای درک بهتر به این مثال‌ها توجه کنید.
قرأت هذا الکتاب؟
(کتاب را خواندی؟)
تشرب فاطمه الحلیب؟
( فاطمه شیر می‌نوشد؟)
اسامی استفهام در عربی
در زبان فارسی برای به دست آوردن اطلاعاتی که تا به حال نداشته‌ایم از برخی کلمات پرسشی استفاده می‌کنیم که عموما با حرف «چ» شروع می‌شوند. مثل «چه کسی؟ چه چیزی؟ چرا؟ چطور؟ و…». در عربی نیز برای به دست آوردن اطلاعات تازه که تا پیش از آن نظری درباره‌اش نداشتیم، از ادات استفهامی که نوع آنها اسم است استفاده می‌کنیم. پاسخ به این نوع از سوالات دیگر با «بله یا خیر» نیست و مشخصا باید جای خالی آن کلمه‌ای را پر کنیم که در موردش ابهام وجود دارد. در ادامه انواع اسامی استفهام و نحوه به کار بردن صحیح آنها را می‌خوانید.
اسم استفهام «من»
من به معنای چه کسی؟ در زبان عربی است. از آن برای پرسیدن جای خالی شخص کننده کار یا همان فاعل استفاده می‌شود. بر سر دو جمله فعلیه و اسمیه می‌نشیند. در جمله فعلیه درباره فاعل و در جملات اسمیه درباره مبتدا یا خبر پرسش ایجاد می‌کند. برای فهم بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – من یَشربُ الحلیب؟
(چه کسی شیر می‌نوشد؟)
جواب – فاطمه تَشربُ الحلیب.
سوال – من قرأ هذا الکتاب؟
(چه کسی کتاب را خواند؟)
جواب – أنا قرأتُ هذا الکتاب.
سوال – من فی البیت؟
(چه کسی در خانه است؟)
جواب – علیٌ فی البیت.
سوال – من هذا؟
(این کیست؟)
جواب -هذا محسن.
اسم استفهام «ما»
در صورتی که فاعل، کننده کار یا مبتدای جمله جاندار نباشد، باید در جمله از کلمه ما استفاده کنیم. «ما» نیز همانند «من» در هر دوی جملات اسمیه و فعلیه کاربرد دارد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – ما تکتبین یا زهرا؟
(چه می‌نویسی زهرا؟)
جواب – أکتبُ رسالهً.
سوال – ما بِعتَ من السوقِ؟
(چه چیزی از بازار خریدی؟)
جواب – بعتُ ثوباً و حقیبهً.
اسم استفهام «متی»
اگر زمان انجام گرفتن کاری مد نظر ما باشد و درباره آن اطلاعی نداشته باشیم باید از «متی» در ابتدای جمله استفاده کنیم. چون در این نوع پرسش، تاکید ما بر زمان است در نتیجه عموما «متی» را در ابتدای جملات فعلیه به کار می‌بریم. برای فهم بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – متی حَضَر الدُکتور؟
(دکتر چه زمانی حضور پیدا کرد؟)
جواب – حضر الدکتور الساعه الخامسه.
سوال – متی تُمتَر السماء؟
(چه وقت باران می‌بارد؟)
جواب – تُمتر السماء فی الخریف.
اسم استفهام «أین»
هرگاه جا و مکان برای ما سوال بود ،بهتر این است که پرسش‌مان را با کلمه «أین» به معنی کجا شروع کنیم. می‌توانیم از آن در هر دو نوع جملات فعلیه و اسمیه استفاده کنیم. اسم استفهام أین در جملات اسمیه به جای خبر می‌نشیند. در جملات فعلیه نیز به جای قید مکان، محل وقوع و انجام گرفتن کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – أینَ مُحمَّد؟
(محمد کجاست؟)
جواب – مُحمَّد فی المکتبه؟
سوال – أین الشجرهُ؟
(درخت کجاست؟)
جواب – الشجرهُ فی الغابهِ.
سوال – أین یَسکُن سامان؟
(سامان کجا زندگی می‌کند؟)
جواب – هو یَسکُن فی الشارع الجمهوری.
اسم استفهام «کمْ»
اگر اطلاعی از کمیت و تعداد چیزی نداشته باشیم، بهتر این است که جمله‌مان را با اسم استفهام «کم» به معنی «چه مقدار، چه میزان یا چه تعداد» شروع کنیم. این ادات استفهام عموم در جملات عربی به جای عدد می‌نشیند و برای پاسخ به آن باید از عدد استفاده کرد. از این رو برای پاسخ دادن صحیح باید به مبحث اعداد و معدود در زبان عربی مسلط باشیم. برای درک بهتر به مثال‌هایی که در زیر آمده توجه کنید.
سوال – کم غرفهً فی البیتِ؟
(چند اتاق در خانه است؟)
جواب – فی البیتِ خمس غرف.
سوال– کم طالباُ فی الصف؟
(چند دانش‌آموز در کلاس است؟)
جواب – تسعه طلاب فی الصف.
اسم استفهام کیف
هرگاه درباره کیفیت و چگونگی وقوع فعل نیازمند اطلاعات بودیم، باید سوال‌مان را با کلمه «کیف» به معنی «چطور» شروع کنیم. همان‌طور که از این تعریف مشخص است از این ادات استفهام بیشتر در جملات فعلیه استفاده می‌شود. به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – کیف تَذهبونَ إلی المدرسهِ؟
(چگونه به مدرسه می‌روید؟)
جواب – نَذهبُ بالحافله.
سوال – کیف أکلتَ الرز؟
(چطور برنج خوردی؟)
جواب – أکلتُ الرز بالمعلقهِ.
اما در برخی مواقع نیاز است تا از کیف در جملات اسمیه نیز استفاده شود. در این مورد درباره کیفیت و موقعیت کسی یا چیزی در زمان حال سوال می‌کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سوال – کیف الحال؟
(حالت چطور است؟)
جواب – أنا بخیر الحمدلله.
سوال – کیف الإمتحان؟
(امتحان چطور بود؟)
جواب – کان الامتحانُ صعباُ جداُ.
نکته مهم: برای فهمیدن نقش و اعراب ادات استفهام در عربی بهتر این است که بعد از پاسخ دادن به سوال دقت کنیم که در جمله پاسخ، چه کلمه‌ای به جای ادات استفهام نشسته‌است. با در نظر گرفتن نقش آن کلمه در جواب، نتیجه می‌گیریم که کلمه پرسشی چه نقشی در جمله پرسشی دارد و اعراب محلی آن دقیقا چیست. به مثال زیر توجه کنید.
کیف الامتحان؟ -الامتحان صعب.
(در جمله پاسخ مربوط به این پرسش کلمه «صعب» به جای کیف نشسته است. چون صعب در این جمله نقش خبر را دارد. به همین خاطر می‌توانیم بگوییم نقش کیف در جمله خبر مقدم بر مبتدا و محلا مرفوع است. )
سوالات متدوال درباره ادات استفهام در عربی
در این قسمت به برخی از سوال‌هایی که معمولا درباره مبحث ادات استفهام پرسیده می‌شود به اختصار پاسخ داده‌ایم.
ادات استفهام چیست؟
ادات استفهام در عربی همان کلمات پرسشی است که به وسیله آن قصد داریم اطلاعات کسب کنیم یا صحت و درستی اطلاعات به‌دست‌آمده را بسنجیم.
چگونه می‌توانیم به اِعراب ادات استفهام در جملات پرسشی دست پیدا کنیم؟
برای این کار بهتر است ببینیم جای آن کلمه پرسشی را در جواب، کدام کلمه پر کرده و چه نقشی دارد. بر همان اساس متوجه می‌شویم که ادات استفهام در جمله پرسشی چه نقشی گرفته است.
تمرین ادات استفهام در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «ادات استفهام در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. این تمرین شامل ۱۲ سوال است. پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید درستی یا نادرستی پاسخ‌هایتان را با رجوع به بخش جواب بسنجید.
سوال ۱. …………؟ – لا، أُرید عشره أقلام.
سوال ۲. …………؟ – هذه هی الحقیبه.
سوال ۳. …………؟ -نعم، هذه أقلامی.
سوال ۴:…………….؟ -فی المستشفی أحد عشر طبیباُ.
سوال ۵. ………….؟ یرید البائع النقود.
سوال ۶. ماذا شربتُ بعد الأکل؟ (القهوه)
سوال ۷: متی ذهبوا إلی المکتب؟ (فی الصباح)
سوال ۸. ماذا شاهدتم فی المتحف؟ (التماثیل)
سوال ۹. متی ذهبن إلی الجامعه؟ (فی الاسبوع الماضی)
سوال ۱۰. مذا درستما فی الجامعه؟ (التاریخ)
سوال ۱۱. متی زارتا حدیقه الحیوانات؟ (أمس)
سوال ۱۲. متی رجعتَ إلی الفندق؟ (فی المساء)
جمع‌بندی
در این نوشته یاد گرفتیم که برای ساخت جملات پرسشی در زبان عربی باید از ادات استفهام استفاده کنیم. ادات استفهام دو دسته هستند. برخی از آنها که برای ساخت سوالی با پاسخ بله یا نه استفاده می‌شوند، حروف استفهامی محسوب می‌شوند. دو کلمه »أ» و «هل» از حروف استفهامی هستند. هر دوی آنها معنی »آیا» به جمله می‌دهند. مابقی اسامی استفهام مثل من، ما، أین، کیف و… از اسامی استفهام هستند. برای فهمیدن نقش آنها در جمله بهتر این است که ابتدا نقش و اعراب کلمه‌ای که در پاسخ، جای ادات استفهام نشسته را پیدا کنیم و بعد از طریق آن بفهمیم که اعراب کلمه پرسشی در جمله چیست.
