مبتدا و خبر در عربی چیست؟ – به همراه راحت ترین راه یافتن آن
مبتدا و خبر در عربی از اجزای اصلی و سازنده جملات اسمیه هستند. برای ترجمه مبتدا و خبر عموما از فعل «است» استفاده می‌کنیم. در حالی‌که چنین فعلی در زبان عربی وجود ندارد و صرفا از طریق معنا چنین مفهومی به مخاطب القا می‌شود. در این نوشته درباره جمله اسمیه و نقش مهم مبتدا و خبر در آن صحبت می‌کنیم. نکات مربوط به آنها را با مثال بررسی و در آخر، با استفاده از تمرین‌های انتهای متن، میزان دریافت‌مان از این مطلب را می‌سنجیم.
انواع جمله در زبان عربی
تنها دو نوع جمله در زبان عربی وجود دارد.
- جمله فعلیه
- جمله اسمیه
جمله فعلیه
با آمدن فعل بر سر جمله می‌توانیم جمله فعلیه بسازیم. ترتیب قرار گرفتن اجزای جمله فعلیه در زبان عربی به شرح زیر است:
فعل + فاعل + مفعول + جار و مجرور، ظرف مکان/ زمان
در جملات فعلیه حضور فاعل ضروری است. این حضور می‌تواند به صوت اسم ظاهر، ضمیر بارز یا ضمیر مستتر باشد. یعنی ممکن است فاعل را به صورت اسم ظاهر و ضمیر بارز و آشکار در جمله فعلیه نداشته‌باشیم، پس در چنین حالتی، فاعلِ جمله فعلیه ما ضمیری است که در فعل مستتر است.
نکته: در زبان عربی فاعل هیچ‌گاه قبل از فعل ظاهر نمی‌شود.
همچنین حضور مفعول در جملات فعلیه به نوع فعل بستگی دارد. افعال متعدی مفعول‌پذیر هستند و افعال لازم نیازی به مفعول ندارند.
نکته: در زبان عربی، مفعول می‌تواند قبل از فاعل و حتی قبل از فعل در جملات فعلیه قرار بگیرد.
جمله اسمیه
هرگاه جمله با کلمه‌ای غیر از فعل آغاز شود به آن، جمله اسمیه می‌گویند. این نوع از جمله در زبان عربی دو بخش دارد: مبتدا و خبر. در ادامه، هر دوی این بخش‌ها را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.
مبتدا چیست ؟
مبتدا در یک جمله می‌تواند یک کلمه یا ترکیبی از چند کلمه باشد. نکته قابل توجه این است که «نمی‌توان یک جمله کامل را به جای مبتدا به کار برد.» در هر صورت ممکن است از جملات ناقص که با حضور کلمات دیگر کامل می‌شوند، به عنوان مبتدا استفاده کرد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
اللؤلؤ جوهرهٌ.
مروارید یک نوع جواهر است.
(در این مثال مبتدا (اللؤلؤ) یک کلمه مفرد است.)
صقال الماس واجبٌ.
تراش دادن الماس کاری ضروری است.
(صقال الماس به عنوان یک ترکیب اضافی در جایگاه مبتدا قرار دارد.)
الصفیر الذی فقدته أمس قیّم.
یاقوتی که دیروز گم کردم قیمتی است.
(مبتدا در این جمله شبه جمله‌ای است که با اسم موصول الذی به خبر مرتبط شده و معنای آن کامل کرده‌است.)
علاوه بر اینها، جار و مجرور و ظرف زمان و مکان هم نمی‌توانند در جایگاه مبتدا بنشینند. هرگاه در جملات اسمیه‌ای که فعل نبود، این دو ترکیب را در ابتدای جمله دیدیم، باید بدانیم که آنها خبر مقدم بر مبتدا در جمله هستند. به مثال زیر توجه کنید.
عندی کتابٌ.
یک کتاب دارم.
(عندی خبر مقدم بر مبتدای کتاب است.)
خبر چیست؟
خبر می‌تواند یک کلمه مفرد، یک ترکیب وصفی یا اضافی، جار و مجرور و یا یک جمله مستقل و کامل باشد. در صورتی که خبر، جمله باشد، خود آن جمله، می‌تواند به صورت جمله اسمیه یا فعلیه، با تمامی اجزای مورد نیازش، ظاهر شود. برای درک بهتر به مثل‌های زیر و انواع خبر در آنها توجه کنید.
المرجان حمره.
سنگ مرجان قرمز است.
(حمره: خبر مفرد و مرفوع)
الدجاج أفضل الغداء.
مرغ بهترین ناهار است.
(أفضل الغداء: خبر و محلا مرفوع)
الرسالهُ کُتِبَ بقلم الرصاص.
نامه با مداد نوشته شده‌است.
(کُتب بقلم الرصاص: خبر جمله فعلیه و محلا مرفوع)
الرسالهُ علی المنضده.
نامه روی میز است.
(علی المنضده: خبر جار و مجرور و محلا مرفوع)
نکته: مبتدا در جملات اسمیه همواره معرفه و خبر همیشه نکره است.
هرگاه خبر ترکیب اضافی یا ترکیب قیدی باشد، فعلی در آن هست که مستتر است و دیده نمی‌شود اما در معنا و مفهوم جمله نمایان می‌شود. به عنوان مثال در جمله «عندی کتاب» خبر یک ترکیب قیدی است که از «قرار گرفتن» کتاب نزد گوینده جمله حکایت دارد. با در نظر گرفتن چنین امری می‌توانیم جمله را به صورت زیر بازنویسی کنیم.
الکتاب (یستقر) عندی.
کتاب پیش من قرار دارد.
نکته دیگری که در این مورد باید مد نظر قرار داد این است که چنین ترکیب‌هایی نمی‌توانند به عنوان مبتدا یا خبر متاخر قرار بگیرند و بهترین جایگاه آنها در جمله، خبر مقدم در جملات اسمیه است.
جنسیت در مبتدا و خبر
هرگاه خبر، حاوی توصیفی از مبتدا باشد، هر دوی اجزای جمله باید از نظر «تعداد و جنسیت» یکی باشند. همچنین، در شرایطی که خبر، ربطی به توصیف مبتدا و وضعیت آن نداشته باشد، الزامی به یکی بودن جنسیت آنها نیست. برای درک بهتر این نکات بهتر است به مثال زیر توجه کنید.
فریده و نفیسه مترادفتان.
«یکتا» و «بی‌همتا» مترادف هستند.
(در این مثال، مترادفتان، خبر و نشان دهنده یک ویژگی در مبتدا خبر است و از این رو همانند مبتدا به صورت مونث و مرفوع به «ان» مثنی ظاهر شده‌است.)
الناقه حیوانٌ.
شتر ماده حیوان است.
(حیوانٌ خبری کلی درباره ناقه است و ویژگی خاصی را در آن توصیف نمی‌کند، از این رو نیازی نیست تا آن را به صورت مونث بنویسیم.)
المجاعه و الجفاف مشاکلٌ.
خشکسالی و سیل مشکلات هستند.
(در خبر این مثال جمع بودن تعداد مبتدا و خبر رعایت شده‌است اما نیازی به یکی بودن آنها در جنسیت نیست.)
معرفه و نکره در مبتدا و خبر
مبتدا در جمله‌های عربی همواره معرفه است. چرا که خبر درباره آن اطلاعاتی به ما می‌دهد و در نتیجه آن، دیگر برایمان ناشناخته و نکره نیست. در عین اینکه صحبت و شروع کردن کلام با کلمه نکره، اطلاعات خوبی به شنونده نخواهد داد.
جمله «مردی ایستاده است» را در نظر بگیرید. گفتن چنین جمله‌ای اطلاعات تازه‌ای به شنونده نمی‌دهد، چرا که مرد ناشناخته است و ایستادن یا نشستن او محلی از اعراب نخواهد داشت. به همین خاطر، مبتدا همواره به شکل معرفه در جملات اسمیه حضور پیدا می‌کند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
الیتیم فی المیتم.
یتیم در یتیم‌خانه است.
هذا البغل یعمل.
این قاطر کار می‌کند.
خضراوات الربیع ینیع.
سبزی های فصل بهار رسیده‌است.
برای معرفه یا نکره بودن خبر هیچ محدودیتی وجود ندارد و خبر برای نحوه حضورش در جمله از آزادی عمل بیشتری برخوردار است. با این وجود، اکثر خبرها در جملات اسمیه به صورت نکره و مرفوع هستند.
نکته: در شرایطی که مبتدا و خبر هر دو معرفه باشد، یک ضمیر منفصل میان آنها و برای جدا کردن‌شان از یکدیگر در جملات اسمیه قرار می‌گیرد. مانند مثال زیر:
اولئک هم المتقون.
آنها حقیقتا پرهیزکاران اصلی هستند.
جایگاه مبتدا و خبر در جمله اسمیه
در حالت طبیعی، مبتدا در ابتدای جمله اسمیه و خبر بعد از آن ذکر می‌شود. اما این الگو می‌تواند در برخی موقعیت‌های استثنایی جا به جا و معکوس شود. تعداد این استثناها محدود است که می‌توانید آنها را در جدول زیر مشاهده کنید.
| جدول موقعیت‌های تغییر جایگاه مبتدا و خبر | |
| شرح موقعیت | مثال |
| وقتی خبر عبارت قیدی یا همراه با حرف جر باشد بر مبتدا مقدم می‌شود. | عندی أصحابٌ. |
| وقتی مبتدا ضمیر متصلی داشته باشد که مرجع آن به خبر بازگردد، خبر باید پیش از مبتدا در جمله ظاهر شود. | حول البرکه رقوقها. |
| هرگاه خبر کلمه‌ای پرسشی باشد حتما باید در ابتدای جمله بیاید. | أین الطلاب؟ |
نکته: با توجه به مرفوع بودن مبتدا و خبر، در صورتی که بخواهند مثنی یا جمع بشوند باید با علامت‌های «ان» برای مثنی و «ون» برای جمع، نقش ایفا کنند. در اینجا منظور از مفرد، آن چیزی است که در برابر جمله قرار می‌گیرد. در نتیجه، مبتدای مثنی یا جمع، همچنان مبتدای مفرد تلقی می‌شود.
باید دقت کنیم که کلمه بعد از مبتدا همیشه و در همه جا خبر به حساب نمی‌آید. مثلا بعد از اسامی موصول، معمولا جمله‌هایی می‌آیند که به آن «صله موصول» می‌گویند. این جمله‌ها به جز صله موصول بودن و توضیح دادن آن اسم موصول، کارکرد دیگری در زبان عربی ندارند و در نتیجه، نمی‌توانند خبر جمله باشند. به مثال زیر توجه کنید.
ألتی تکذِّب تُشاهِد نتیجهَ کذبِها.
کسی که دروغ بگوید نتیجه دروغش را می‌بیند.
(«ألتی»، مبتدا، «تکذب» جمله صله و «تشاهد نتیجه کذبها» خبر این جمله هستند.)
سوالات متداول درباره مبتدا و خبر در عربی
در این بخش به برخی از سوال‌های پر تکرار در مبحث مبتدا و خبر در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
جمله اسمیه چیست؟
به جمله‌ای که با فعل شروع نشود، جمله اسمیه می‌گویند. این نوع از جمله از دو بخش مبتدا و خبر تشکیل می‌شود.
آیا کلمه بعد از مبتدا همیشه خبر است؟
خیر، در این مورد باید دقت کنیم تا از طریق معنای جمله خبر را پیدا کنیم. مثلا بعد از مبتدایی که اسم موصول است، جمله‌ای می‌آید که به آن صله موصول می‌گویند که نمی‌تواند نقش خبر را بازی کند.
در چه شرایطی جای مبتدا و خبر تغییر می‌کند؟
هرگاه خبر جار و مجرور یا عبارت قیدی باشد، هرگاه مبتدا ضمیری داشته باشد که مرجعش به خبر بازگردد و در صورتی که خبر کلمه پرسشی باشد جایگاه‌شان در جملات اسمیه تغییر می‌کند.
تمرین مبحث مبتدا و خبر در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مبتدا و خبر در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۵ سوال چند گزینه‌ای است. پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. برای انجام تمرین دوم، باید تغییراتی در جمله‌های داده شده ایجاد و آنها را بار دیگر بازنویسی کنید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
تمرین اول
گزینه مناسب را انتخاب کنید.
۱. اعراب «ذلک» در این عبارت چیست؟ «ذلک خیرٌ لکم.»
مرفوع لفظاً
مفتوح
مرفوع محلاً
منصوب
۲. خبر در این عبارت کدام است؟ «لکِ علیَّ حقٌ فی التآدیب یا أمی.»
علیَّ
لکِ
فی التأدیب
حقٌ
۳. نوع خبر در این عبارت چیست؟ «فی المدرسه تلامیذها»
شبه جمله
مفرد
جمله اسمیه
جمله فعلیه
۴. کدام گزینه درباره عبارت رو به رو نادرست است؟ «فوق المنضدهِ دفاترُ و أقلامٌ.»
دفاتر: مبتدا
اقلام: خبر
فوق المنضده: خبر
فوقَ: متعلقه محذوف
۵. اعراب «تلک» در این عبارت چیست؟ «تلک مجموعهٌ من الکتب»
منصوب محلاً
مرفوع تقدیراً
منصوب لفظاً
مرفوع محلاً
تمرین دوم
جمله‌های اسمیه را به فعلیه و جمله‌های فعلیه را به اسمیه تغییر دهید و بازنویسی کنید.
سوال۱: العمالُ شارَکوا فی تشییدِ أبنیهٍ جمیلهٍ.
سوال۲: شَکرَ التلامیذُ معِّلمهم بتَقدیمِ باقاتِ الوردِ له.
سوال۳: ینقسمُ الجملُ إلی الإسمیه و الفعلیه.
سوال۴: الشبابُ یَبحَثونَ عنْ فُرَصِ العَملِ فی المُدُن.
سوال۵: الصّین و الیابان تَستَورِدانِ النِّفطَ من الخارج.
جمع‌بندی
در این مطلب یاد گرفتیم که مبتدا و خبر، دو جزء سازنده جملات اسمیه هستند. عموما مبتدا در ابتدای جمله اسمیه و خبر بعد از آن می‌آید. اما ممکن است برای برخی جملات، شرایطی پیش بیاید و خبر مقدم بر مبتدا شود. همچنین فهمیدیم که همیشه کلمه بعد از مبتدا نمی‌تواند به عنوان خبر شناخته شود. چرا که ممکن است مبتدا یک اسم موصول باشد. در نتیجه، کلمه بعد از آن جمله صله است و امکان اینکه نقش خبر را بپذیرد وجود ندارد.
