ماضی ابعد چیست و چگونه ساخته می شود؟
ماضی ابعد چیست و چگونه ساخته می شود؟ در این مطلب از «مجله ریسمنوک» می‌خواهیم بدانیم ماضی ابعد چیست. فعل ماضی ابعد یا ماضی بعید نقلی به وقوع فعلی در گذشته دورتر اشاره میکند و معمولاً در نقل حکایت استفاده می‌شود. این فعل به صورت عمل مقدم بر فعل‌های دیگر ظاهر می‌شود؛ فعل یا فعل‌های دیگری که بعد از آن آمده، بیشتر با استفاده از ماضی نقلی یا ماضی نقلی مستمر بیان می‌شوند.
یادگیری ماضی ابعد در زبان فارسی به شما کمک میکند تا به راحتی از داستان‌ها، رمان‌ها و حکایات گذشته لذت ببرید. علاوه بر این، از آنجا که ماضی ابعد در متون ادبی و رسمی به‌کار می‌رود، یادگیری آن باعث می‌شود تا متون رسمی و ادبی را بهتر بفهمید. بنابراین در این مطلب قصد داریم با کمک مثال‌ها و تمرین‌های مختلف، این بخش از دستور زبان فارسی را به زبان هرچه ساده‌تر بیان کنیم.
ماضی ابعد چیست ؟
برای اینکه بدانیم ماضی ابعد در زبان فارسی چیست، ابتدا به جمله‌های زیر دقت کنید، فعل‌های ماضی ابعد برجسته شده‌اند.
غذا خورده بوده‌ام.
غذا خورده بوده‌ای.
غذا خورده بوده است.
غذا خورده بوده‌ایم.
غذا خورده بوده‌اید.
غذا خورده بوده‌اند.
همان‌طور که در مثال‌های بالا مشاهده کردیم، ماضی ابعد در زبان فارسی از ترکیب صفت مفعولی (بن ماضی + ه) و ماضی نقلی فعل «بودن» ساخته می‌شود. ماضی نقلی نیز خود از صفت مفعولی فارسی و زمان حال «استیدن» ساخته می‌شود. از این روست که فعل ماضی ابعد از پنج جزء تشکیل می‌شود که در ادامه مشاهده می‌کنید.
- بن ماضی
- «ه»
- بود
- «ه»
- زمان حال «استیدن»
برای درک بهتر، در ادامه صرف فعل «خوردن» در زمان ماضی ابعد را به تفکیک این اجزاء مشاهده می‌کنید.
- (خورد + ه) + (بود + ه) + ام ← خورده بوده‌ام
- (خورد + ه) + (بود + ه) + ای ← خورده بوده‌ای
- (خورد + ه) + (بود + ه) + است ← خورده بوده است
- (خورد + ه) + (بود + ه) + ایم ← خورده بوده‌ایم
- (خورد + ه) + (بود + ه) + اید ← خورده بوده‌اید
- (خورد + ه) + (بود + ه) + اند ← خورده بوده‌اند
کاربرد ماضی ابعد چیست
ماضی ابعد برای بیان کردن وقوع فعل در گذشته‌ای دورتر و به شکل نقل حکایت استفاده می‌شود. این فعل معمولاً بر فعل دیگری مقدم می‌شود. فعل‌ها و یا فعل بعد از ماضی ابعد، به طور معمول، ماضی نقلی یا نقلی مستمر هستند. در جمله زیر نمونه‌ای از کاربرد آن را مشاهده می‌کنید.
در کشتی زوجه استاد محمد علی ناخوش شده بوده است و آقا حاجی بابا حتی‌المقدور به معالجه او می‌پرداخته است.
تاریخ و فرهنگ / مجتبی مینوی
در واقع در جمله بالا ابتدا فعل «ناخوش شدن» اتفاق افتاده است و سپس عمل «پرداختن به معالجه» صورت گرفته است. حال به جمله زیر توجه کنید.
گشتاسب با آنکه تا آن روز سه بار وعده واگذاری سلطنت به پسر داده، هربار آن را زیر پا نهاده و حال آنکه خود با زمینه‌چینی آن را از پدرش گرفته بوده، اکنون او را به زوالگاه زاول روانه کرده است.
داستان داستان‌ها / اسلامی ندوشن
در جمله بالا نیز عبارت «گرفتن» پیش از فعل‌های دیگر اتفاق افتاده است. «است» در ماضی ابعد این جمله، به قرینه حذف شده است. به نمونه دیگری که در ادامه آورده‌ایم دقت کنید.
حکایت کرد که چون از مدرسه به واسطه بیمار بودن اخراج شده بوده است، از آنجا که مستعد و کارکن بوده، من شخصاً به کار او علاقه‌مند شده بوده‌ام، به مجرد اینکه ماوقع را گفت، حادثه را به‌خاطر آوردم.
مجله یغما / مجتبی مینوی
در این عبارت چون آنچه اتفاق افتاده است، از خاطر گوینده رفته و مطلب را نقل‌قول میکند، ماضی ابعد را به‌کار می‌برد. اگر گوینده مطلب را از زبان خود بیان می‌کرد و در خاطرش بود، دیگر نیازی به ساختن فعل ماضی ابعد نبود. در این صورت نویسنده احتمالاً به شکل زیر می‌نوشت.
چون از مدرسه به واسطه بیمار بودن اخراج شده بود، از آنجا که مستعد و کارکن بود، من شخصاً به کار او علاقه‌مند شدم…
بن فعل چیست ؟ — تعریف و تشخیص + مثال و تمرین
اگر نقل‌قول مستقیم صورت می‌گرفت، احتمالاً به شکل زیر نوشته می‌شد:
حکایت کرد که چون از مدرسه به واسطه بیمار بودن اخراج شده بودم، از آنجا که مستعد و کارکن بودم، شما شخصاً به کار من علاقه‌مند شدید.
بن فعل چیست؟(در یک برگه جدید مرورگر باز میکند)نوشته
حذف فعل کمکی
همان‌طور که گفتیم، ماضی ابعد در زبان فارسی با فعل کمکی ساخته می‌شود. در ماضی ابعد یک یا هر دو جزء فعل کمکی با قرینه، یا فقط یک جزء آن بدون قرینه یا با قرینه حذف می‌شود. برای درک بهتر نمونه‌های زیر را در نظر بگیرید.
سیاح به چین رفته و از آنجا دوباره به ژاپن بازگشته بوده است.
(در این جمله هر دو جزء فعل کمکی با قرینه حذف شده است.)
در راه یکی از مسافران دچار بیماری شده بوده.
(در این جمله یک جزء فعل کمکی بدون قرینه حذف شده است.)
سوالات متداول درباره ماضی ابعد
برای درک بهتر مطلب «ماضی ابعد چیست» در ادامه این مطلب به تعدادی از پرسش‌های رایج در این خصوص پاسخ داده‌ایم.
کاربرد ماضی ابعد چیست؟
ماضی ابعد برای بیان فعلی واقع در گذشته‌ای دورتر و به طریق نقل حکایت استفاده می‌شود. این فعل معمولاً مقدم بر فعل دیگری واقع می‌شود که ماضی نقلی یا نقلی مستمر است.
ماضی ابعد چگونه مجهول می‌شود؟
فرمول مجهول کردن ماضی ابعد از این قرار است: «صفت مفعولی فعل اصلی + صفت مفعولی از مصدر فعل فارسی شدن + ماضی نقلی از مصدر بودن». در واقع برای مجهول کردن ماضی ابعد در فارسی، «شده» بین صفت مفعولی و ماضی نقلی قرار می‌گیرد. مانند «برده شده بوده‌ای» یا «برده شده بوده‌ام».
تمرین
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با مطلب «ماضی ابعد چیست» می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر سوال آمده است.
تمرین
در جمله‌های زیر معین کنید ماضی ابعد چیست.
سوال ۱: در قصه‌ای دیگر، خانم استاد محمد علی ناراحت شده بوده است و آقا حاجی بابا تلاش میکند به او کمک کند.
سوال ۲: سارا به دکتر گفت که قبل از امتحان در پارک کنار دانشکده استراحت کرده بوده است.
سوال ۳: خبرنگار گفت: «قهرمان این ماراتن قبل از مسابقه سالها تمرین کرده بوده است.»
سوال ۴: استاد به دانشجویانش گفته بود که سالها قبل پیش از آنکه به لباس استادی دربیاید، سوال‌ها را طراحی کرده بوده است.
سوال ۵: یک بار هم برای دیدنم نیامده بوده‌اند که حالا ادعای دوستی دارند.
سوال ۶: او سالها پیش کتاب خود را نوشته بوده است.
سوال ۷: آن‌ها به بیمارستان نرفته بوده‌اند که اوضاع و احوال دوستشان را از نزدیک دیده باشند.
جمع‌بندی ماضی ابعد در زبان فارسی
برای جمع‌بندی این مطلب از مجله فرادرس در ادامه مطلب نکات مهم را برای شما فهرست کرده‌ایم.
- ماضی ابعد یا ماضی بعید نقلی به وقوع فعلی در گذشته دورتر اشاره میکند و به طور معمول در نقل حکایت کاربرد دارد.
- ماضی ابعد بر فعل یا فعل‌های دیگر، بیشتر ماضی نقلی یا ماضی نقلی مستمر، واقع می‌شود.
- فرمول ساختن آن، صفت مفعولی (بن ماضی + ه) و ماضی نقلی فعل «بودن» است.
- در ساختار ماضی ابعد معمولاً یک یا هر دو جزء فعل کمکی با قرینه، یا فقط یک جزء آن بدون قرینه یا با قرینه حذف می‌شود.
- شکل مجهول آن «صفت مفعولی فعل اصلی + صفت مفعولی از مصدر فعل شدن + ماضی نقلی از مصدر بودن» است.
