مشاوره و آموزش تحصیلی ریسمونک
0

راحت ترین راه پیدا کردن فعل در جمله

راحت ترین راه پیدا کردن فعل در جمله

 

فعل جزئی از جمله است که معنا را کامل می‌کند و در زمان‌ها و شخص و شمارهای معینی صرف می‌شود. برای مثال، واژه «رفتیم» در جمله «من و علی به خانه رفتیم.»، فعل است. در اغلب موارد، فعل در انتهای جمله می‌آید اما دانستن این نکته برای شناسایی فعل کافی نیست. برای تشخیص فعل باید با نقش و کاربرد فعل در جمله آشنا شویم و انواع فعل های فارسی را بشناسیم. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و انواع فعل فارسی و نقش فعل در جمله‌ها را بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را افزایش دهید.

فهرست مطالب این نوشته

چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم؟

برای اینکه بتوانیم فعل را در جمله‌های مختلف شناسایی کنیم باید ابتدا با کاربرد و جایگاه فعل در جمله آشنا شویم و بعد از آن، انواع افعال فارسی را یاد بگیریم. فعل‌ها معنای جمله‌‌ها را کامل می‌کنند و از نظر ساختمان، زمان، شخص و شمار، معلوم و مجهول بودن، تام و اسنادی بودن، گذرا و ناگذر بودن و… با هم تفاوت دارند. جایگاه درست فعل در انتهای جمله است اما جایگاه آن در شعر یا متون ادبی، ثابت نیست. در ادامه همین مطلب، هم کاربرد فعل در جمله و هم انواع افعال فارسی را به‌طور جداگانه و با مثال‌های متنوع بررسی می‌کنیم تا از این طریق یاد بگیریم که چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل و چگونگی تشخیص آن، فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان)
فیلم آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان) در فرادرس
کلیک کنید

کاربرد و جایگاه فعل در جمله

در این بخش با کاربرد و جایگاه فعل در جمله‌های مختلف آشنا می‌شویم تا از این طریق بتوانیم فعل را در جمله‌ پیدا کنیم و آن را تشخیص دهیم.

کاربرد فعل چیست؟

فعل‌ها مهم‌ترین جزء جمله‌ها هستند زیرا بدون وجود آن‌ها معنای جمله کامل نمی‌شود. برای مثال اگر کلمه «رفتند» را از جمله «پدر و مادرم به خانه رفتند.» حذف کنیم، تبدیل به عبارت «پدر و مادرم به خانه» می‌شود که دیگر جمله نیست زیرا جمله باید یک مفهوم کامل و مستقل را به ما منتقل کند. به دلیل همین اهمیت است که هر فعل، به‌تنهایی نیز یک جمله محسوب می‌شود. پس فعل، کامل کننده جمله است و حتی نوع فعل باعث می‌شود که اجزای جمله نیز تغییر کنند. به طور کلی فعل‌ها از طریق یکی از دو روش زیر، معنای جمله را کامل می‌کنند.

کاربرد فعلمثالبدون فعل
معنای انجام یک کار یا عمل خاص را می‌دهند.علی و احمد رفتند.علی و احمد
ایجاد رابطه بین مسند و نهاد جملهعلی باادب است.علی، باادب

 

مطلب پیشنهادی:

فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده

جایگاه فعل در جمله کجا است؟

جایگاه فعل در انتهای جمله‌ها است. در این بخش، ترتیب اجزای جمله‌های مختلف را آورده‌ایم.

جایگاه فعل در جمله‌های اسنادی

جمله‌های اسنادی از نهاد، مسند و فعل اسنادی تشکیل شده‌اند. در کادر زیر ترتیب اجزای این جمله‌ها را آورده‌ایم.

نهاد + مسند + فعل اسنادی

نهادمسندفعل
مادرمهرباناست

جایگاه فعل در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول

ترتیب اجزای این جمله‌ها را در کادر زیر آورده‌ایم.

فاعل + مفعول + نشانه‌های مفعول («را» مفعولی یا «ی» نکره) + فعل

فاعلمفعولفعل
ماآن تصنیف راشنیدیم
جایگاه فعل در جمله

جایگاه فعل در جمله‌های دارای فعل گذرا به متمم

ترتیب اجزای جمله‌های دارای فعل گذرا به متمم مانند کادر زیر است.

فاعل + حرف اضافه + متمم + فعل

فاعلمتممفعل
آن‌هابا دشمن مردممی‌جنگند

جایگاه فعل در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول و متمم

بعضی افعال برای کامل شدن معنای خود هم به نقش مفعول و هم به متمم نیاز دارند. ترتیب اجزای این جمله‌ها نیز مطابق کادر زیر است.

فاعل + مفعول (و نشانه مفعول) + حرف اضافه + متمم + فعل

او فرزندانش را از تو می‌خواهد.

جایگاه فعل در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول و تمیز

فعل‌هایی که از مصدرهایی مانند «دانستن»، «محسوب کردن»، «پنداشتن» و… ساخته می‌شوند علاوه بر فاعل به مفعول و تمیز نیاز دارند. ترتیب اجزای چنین جمله‌هایی را در کادر زیر آورده‌ایم.

فاعل + مفعول (و نشانه‌های آن) + تمیز + فعل

تو او را مهربان می‌دانی؟

چگونه فعل حذف شده را در جمله پیدا کنیم؟

ممکن است فعل جمله‌ای به قرینه لفظی یا معنایی حذف شود. برای مثال، فعل جمله دوم عبارت «خدایا مهر تو بی‌کران است و لطف تو بی‌نهایت» به قرینه لفظی حذف شده است. یعنی شکل اصلی این عبارت چنین است: «خدایا مهر تو بی‌کران است و لطف تو بی‌نهایت است.» در ادامه با انواع حذف فعل از جمله و راه‌های شناسایی افعال حذف شده آشنا می‌شویم.

برای یادگیری انواع حذف فعل از جمله، می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی – پایه دهم
فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه دهم در فرادرس
کلیک کنید

حذف فعل از جمله به قرینه لفظی

اگر فعل یک جمله در خود آن جمله نباشد اما همان فعل یا نشانه‌ای از آن فعل در جمله‌های قبل و بعد وجود داشته باشد، فعل به قرینه لفظی حذف شده است. در ادامه نمونه‌ای از این نوع حذف فعل را بررسی می‌کنیم.

مثال

فعل جمله دوم مثال زیر به قرینه لفظی حذف شده است. جدول زیر را مشاهده کنید.

من می‌رفتم و او هم.

جمله‌هااجزای جمله‌ها
من می‌رفتم.من (فاعل) + می‌رفتم (فعل)
او هم.او (فاعل) + می‌رفت (فعل محذوف به قرینه «می‌رفتم» در جمله اول)

حذف فعل از جمله به قرینه معنایی

ممکن است فعل یک جمله بدون وجود داشتن در جمله‌های قبل و بعد حذف شود. برای مثال جمله «تولدت مبارک!» بدون فعل است زیرا فعل «باشد» به قرینه معنایی از آن حذف شده و با توجه به معنای جمله، قابل شناسایی است. در ادامه مثالی از این نوع حذف افعال را بررسی می‌کنیم.

مثال

در عبارت زیر نشانه‌ای برای تشخیص فعل حذف‌شده‌ی جمله دوم وجود ندارد ولی از معنای خود جمله متوجه می‌شویم که فعل «است» از انتهای این جمله حذف شده است.

پلیس گفت: «توقف ممنوع!»

نهادمسندفعل
توقفممنوعاست (محذوف)

 

مطلب پیشنهادی:

حذف به قرینه لفظی و معنایی چیست؟ – توضیح ساده با مثال و تمرین

مثال حذف فعل

چگونه فعل را در شعر پیدا کنیم؟

ازآنجاکه اشعار و بعضی نثرهای ادبی به شیوه‌ای بلاغی نگارش می‌شوند، ممکن است افعال در این آثار، در جایگاه اصلی خود (پایان جمله) قرار نداشته باشند. مهم‌ترین نکته برای تشخیص اجزای جمله در اشعار و متون ادبی این است که ابتدا مصرع یا بیت یا جمله را مطابق با شیوه نوشتار یا گفتار معیار امروزی، بازنویسی کنیم. بعد از انجام این کار، شناسایی اجزای جمله راحت‌تر خواهد بود. در اینجا مثال‌هایی از پیدا کردن فعل در شعر را بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل و شیوه شناسایی آن، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان)
فیلم آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان) در فرادرس
کلیک کنید

مثال ۱

در جدول زیر، مصرع‌های بیت پایین را به شیوه عادی یا غیربلاغی نوشته‌ایم و فعل آن‌ها را نیز مشخص کرده‌ایم.

آن پیک نامور که رسید از دیار دوست
آورد حرز جان ز خط مشکبار دوست
(حافظ)

مصرع‌ها به شیوه عادیفعل
آن پیک نامور که از دیار دوست رسیدرسید
از خط مشکبار دوست، حرز جان آوردآورد

مثال ۲

برای مثال زیر نیز ابتدا مصرع‌ها را به شیوه غیربلاغی نوشته‌ایم و سپس فعل آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.

به دامان قیامت پاک نتوان کرد خون من
همین‌جا پاک کن ای سنگدل با خود حسابم را
(صائب تبریزی)

مصرع‌ها به شیوه عادیفعل
خون من را به دامان قیامت نتوان پاک کردنتوان پاک کرد
ای سنگدل! همین‌جا حسابم را با خود پاک کنپاک کن

در مطب زیر از مجله فرادرس روش تشخیص نقش‌های دستوری مختلف در اشعار را توضیح داده‌ایم و هرکدام از این روش‌ها را با مثال بررسی کرده‌ایم.

 

مطلب پیشنهادی:

روش تشخیص نقش های دستوری در شعر + مثال و تمرین

یادگیری چگونگی پیدا کردن فعل در جمله با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم که چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و برای انجام این کار باید با چه مباحثی آشنا باشیم. فعل یکی از مهم‌ترین اجزای جمله‌های فارسی است اما هر فعل متناسب با ویژگی‌های خود، نیاز به اجزای دیگری مانند نهاد، فاعل، مفعول، مسند و… دارد. از طرف دیگر، آشنایی با نقش‌های دیگر در جمله و روش‌های شناسایی آن‌ها، باعث می‌شود که راحت‌تر بتوانیم فعل جمله را نیز تشخیص دهیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری تشخیص افعال و دیگر اجزای جمله‌ها، مفید هستند.

مجموعه آموزش ادبیات فارسی متوسطه
برای تماشای مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس، روی عکس کلیک کنید.

همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف ادبیات در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

انواع فعل

تا اینجا یاد گرفتیم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و با کاربرد و جایگاه افعال نیز آشنا شدیم. در این بخش انواع فعل را در دسته‌بندی‌های مختلف معرفی می‌کنیم. افعال فارسی از نظر صیغه، ساختمان، زمان، معلوم بودن و نبودن، گذرا بودن و نبودن، خاص یا ربطی بودن و… به انواعی تقسیم می‌شوند که برای شناسایی فعل در جمله به شناخت و یادگیری آن‌ها نیاز داریم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع فعل، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌‌ایم.

آموزش فارسی – پایه نهم
فیلم آموزش فارسی – پایه نهم در فرادرس
کلیک کنید

فعل مفرد و جمع

فعل‌های فارسی در شش صیغه یا شخص و شمار صرف می‌شوند. اما کل این صیغه‌ها در یک دسته‌بندی کلی به افعال مفرد و جمع تقسیم می‌شوند. یعنی فعل‌های فارسی در اول شخص، دوم شخص و سوم شخص صرف می‌شوند و هرکدام از این شخص‌ها نیز در حالت مفرد و جمع صرف می‌شوند.

جدول صرف فعل در تمام صیغه ها

در جدول زیر شخص و شمار یا همان صیغه‌های افعال فارسی را آورده‌ایم و یک فعل را در همه این صیغه‌ها صرف کرده‌ایم.

شخص و شمارمثال فعل ماضیمثال فعل مضارع
اول شخص مفردرفتممی‌روم
دوم شخص مفردرفتیمی‌روی
سوم شخص مفردرفتمی‌رود
اول شخص جمعرفتیممی‌رویم
دوم شخص جمعرفتیدمی‌روید
سوم شخص جمعرفتندمی‌روند

نکته: در ساختمان هر فعلی دو جزء اصلی وجود دارد. یکی از آن‌ها بن افعال است. جزء دیگر نیز شناسه‌های افعال هستند که نشان‌دهنده صیغه آن فعل هستند.

جدول شناسه های فعل

شناسه صیغه‌های مختلف فعل را در جدول پایین آورده‌ایم تا برای شناسایی فعل از آن‌ها استفاده کنید.

صیغه فعلشناسه فعل ماضیشناسه فعل مضارع
اول شخص مفرد-َ م-َ م
دوم شخص مفردـیـی
سوم شخص مفرد(شناسه ندارد)-َ د
اول شخص جمعـیمـیم
دوم شخص جمعـیدـید
سوم شخص جمع-َ ند-َ ند

نکته ۱: شناسه فعل اول شخص مفرد ماضی و مضارع (-َ م) با ضمیر شخصی پیوسته این صیغه یکی است. برای مثال، در گروه اسمی «کتابم»، «-َ م» ضمیر پیوسته است. پس درباره این صیغه باید توجه کنیم که «-َ م» در صورتی شناسه است که به بن فعل ماضی یا مضارع اضافه شده باشد نه به اسم‌ها.

نکته ۲: در مبحث ضمایر، موضوعی به نام رقص ضمیر (جهش ضمیر) وجود دارد. منظور از این اصطلاح این است که ضمایر پیوسته در جایگاه اصلی خود به کار نرفته باشند و به جزئی دیگر چسبیده شده باشند. پس ممکن است، «-َ م» به فعلی چسبیده باشد اما شناسه‌ آن نباشد بلکه ضمیری باشد که نقش مفعولی یا نقش مضاف‌الیهی دارد. برای مثال، «-َ م» موجود در مصرع «شرح حسنت گنجدم اندر بیان» از «نورعلیشاه»، شناسه این فعل نیست بلکه مضاف‌الیهی برای کلمه «بیان» است. در واقع معنای این مصرع چنین است: «شرح حسنت اندر بیانم نمی‌گنجد.»

 

مطلب پیشنهادی:

انواع فعل فارسی و نحوه ساخت — با مثال و به زبان ساده

ساختمان فعل

افعال از نظر نوع ساختمان خود به سه نوع ساده، مرکب و پیشوندی تقسیم می‌شوند. در ادامه، هر سه نوع فعل از نظر ساختمان را با مثال توضیح می‌دهیم.

جدول انواع فعل از نظر ساختمان

در جدول زیر انواع فعل از نظر ساخت را با مثال آورده‌ایم. در ادامه هرکدام از این افعال را با مثال و به‌طور جداگانه برسی می‌کنیم.

انواع ساختمان فعلتوضیحمثال
فعل سادهبن فعل + شناسهرفت، آمد، می‌نشینم
فعل مرکببن فعل + یک یا چند تکواژ آزاد + شناسهسؤال کردم (سؤال + کرد (بن) + شناسه)
فعل پیشوندییک یا چند تکواژ وابسته + بن فعل + شناسهفرو رفتیم (فرو (وند) + رفت (بن) + شناسه)

فعل ساده

افعال ساده از یک بن فعل و شناسه ساخته می‌شوند. بن فعل آن‌ها نیز یک تکواژ مستقل و معنادار است و قابل تجزیه نیست. در ادامه، مثال‌هایی از این نوع فعل را مشاهده می‌کنیم.

مثال فعل سادهتجزیه
نوشتندنوشت (بن ماضی) + شناسه (-َ ند)
می‌خواندیمخوان (بن مضارع) + شناسه (یم)
پرسیدندپرس (بن فعل مضارع) + شناسه (-َ ند)

فعل مرکب

فعل مرکب فعلی است که علاوه بر بن افعال و شناسه، یک جزء مستقل دیگر نیز در ساختمان آن وجود دارد. البته این جزء مستقل بعد از ساخت فعل مرکب، بخشی از فعل محسوب می‌شود. برای مثال فعل «کنار آمدم» فعلی مرکب است که از ترکیب «کنار + آمد + -َ م» ساخته شده و همه اجزای آن، یک معنای واحد را به ما منتقل می‌کنند. در جدول زیر، نمونه‌های بیشتری از این نوع فعل را آورده‌ایم.

مثال فعل مرکبتجزیه
پدید آمدپدید (اسم) + آمد (بن ماضی)
رنج کشیدیمرنج (اسم) + کشید (بن ماضی) + شناسه (یم)
پناه می‌آورندپناه (اسم) + آور (بن مضارع) + شناسه (-َ ند)

نکته: «می» در فعل «پناه می‌آوردند» در جدول بالا، پیشوندی تصریفی است که برای صرف این فعل در زمان مضارع، به آن اضافه شده و ساختمان فعل را تبدیل به حالت پیشوندی نمی‌کند. چون تغییری در معنای این فعل ایجاد نمی‌کند.

فعل پیشوندی

اگر یک تکواژ وابسته به ابتدای فعلی اضافه شود و معنای آن را تغییر دهد، فعل پیشوندی ساخته می‌شود. برای مثال، فعل «درافتادم» از ترکیب «در (پیشوند) + افتاد (بن فعل) + شناسه (-َ م)» ساخته شده و فعلی پیشوندی محسوب می‌شود. د جدول زیر نمونه‌هایی دیگر از فعل پیشوندی را بررسی کرده‌ایم.

مثال فعل پیشوندیتجزیه
پس دادیمپس (پیشوند) + داد (بن ماضی) + شناسه (یم)
بازمی‌گردندباز (پیشوند) + گرد (بن مضارع) + شناسه (-َ ند)
برانداختیمبر (پیشوند) + انداخت (بن ماضی) + شناسه (یم)

نکته: برخی از فعل‌ها هم مرکب و هم پیشوندی محسوب می‌شوند. در ساختمان چنین افعالی هم پیشوند و هم تکواژ آزاد وجود دارد که هر دوی این‌ها به بن فعل اضافه شده‌اند. برای مثال، فعل «سر باز زدن» فعل پیشوندی مرکب است که «سر» آن را مرکب ساخته و «باز» نیز باعث پیشوندی شدن این فعل شده است.

 

مطلب پیشنهادی:

وند چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

تا اینجا، کاربرد و جایگاه فعل در جمله را بررسی کردیم و انواع فعل از نظر ساختمان و شخص و شمار را شناختیم. در ادامه، انواع فعل از نظر زمان، معلوم یا مجهول، تام یا اسنادی بودن و… را بررسی می‌کنیم تا بهتر بدانیم که چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و مشخص کنیم.

انواع فعل از نظر ساختمان-چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم

زمان فعل

فعل‌های فارسی در یک دسته بندی کلی در سه زمان گذشته، حال و آینده قرار می‌گیرند. اما هرکدام از انواع این زمان‌ها دارای انواع و ساختارهای مختلفی هستند که در این بخش همه آن‌ها را با مثال یاد می‌گیریم.

در ادامه همه انواع فعل از نظر زمان را با مثال و در جدول توضیح داده‌ایم.

انواع فعل ماضی

منظور از فعل ماضی این است که عملی که فعل به وقوع آن دلالت می‌کند، در گذشته دور یا نزدیک انجام شده است. در جدول زیر انواع افعال ماضی را با ساختار آن‌ها آورده‌ایم و یک فعل نمونه را در همه این زمان‌ها صرف کرده‌ایم.

انواع فعل ماضیساختارمثال
فعل ماضی سادهبن ماضی + شناسهنوشتم
فعل ماضی استمراریمی + بن ماضی + شناسهمی‌نوشتم
فعل ماضی نقلیصفات مفعولی (بن ماضی + ه) + ام، ای، است، ایم، اید، اندنوشته‌ام
فعل ماضی التزامیصفت مفعولی + مضارع ساده «باشیدن»نوشته باشم
فعل ماضی بعیدصفت مفعولی + ماضی ساده از مصدر «بودن»نوشته بودم
فعل ماضی ابعدصفت مفعولی + ماضی نقلی از مصدر «بودن»نوشته بوده‌ام
فعل ماضی مستمرماضی ساده از مصدر «داشتن» + ماضی استمراریداشتم می‌نوشتم
فعل ماضی نقلی مستمرمی‌ + ماضی نقلیمی‌نوشته‌ام
فعل ماضی مستمر نقلیماضی نقلی از مصدر «داشتن» + ماضی نقلی مستمرداشته‌ام می‌نوشته‌ام

نکته: افعالی که در جدول بالا وجود دارند و از مصدرهای «استن، باشیدن، بودن و داشتن» ساخته می‌شوند، افعال کمکی هستند و برای بررسی مورادی چون ساختمان فعل و… نباید به آن‌ها توجه کنیم بلکه فقط بخش اصلی فعل را در نظر می‌گیریم.

 

مطلب پیشنهادی:

انواع فعل ماضی در فارسی با نحوه ساخت، مثال و تمرین

انواع فعل مضارع

افعال مضارع، وقوع و انجام فعل در زمان حال را نشان می‌دهند. در جدول زیر، انواع فعل مضارع فارسی را آورده‌ایم.

انواع فعل مضارعساختارمثال
مضارع سادهبن مضارع + شناسهگویَد
مضارع اخباریمی + بن مضارع + شناسهمی‌گوید
مضارع مستمرمضارع ساده از مصدر «داشتن» + مضارع اخباریدارد می‌گوید
مضارع التزامی«بـ» + بن مضارع + شناسهبگوید

نکته: فعل‌های ساخته شده از مصدر «داشتن» برای ساخت فعل مضارع مستمر نیز فعل کمکی هستند و برای بررسی فعل نباید آن‌ها را در نظر گرفت.

 

مطلب پیشنهادی:

انواع فعل مضارع در فارسی با نحوه ساخت، مثال و تمرین

فعل آینده

فعل آینده یا مستقبل وقوع یا انجام کاری در زمان آینده را نشان می‌دهد. این فعل یک ساختار اصلی و یک ساختار فرعی دارد که آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام مثال نیز قرار داده‌ایم.

انواع فعل آیندهساختارمثال
ساختار اصلی فعل آیندهمضارع ساده از مصدر «خواستن» + بن ماضیخواهیم گفت
فعل مضارع اخباری با معنای فعل آیندهمی + بن مضارع + شناسهمی‌گوییم (با معنای آینده)

 

مطلب پیشنهادی:

فعل مستقبل چیست؟ – در ادبیات فارسی و به زبان ساده

در این بخش، انواع فعل ماضی و مضارع را با ساختار و مثال بررسی کردیم. در ادامه به معرفی افعال خاص و ربطی و معلوم و مجهول و… می‌پردازیم تا یاد بگیریم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و تشخیص دهیم.

مثال تشخیص فعل-چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم

خاص و ربطی

در یک دسته‌بندی دیگر، فعل فارسی به دو نوع خاص (تام) و اسنادی (ربطی) تقسیم می‌شود. افعال خاص، انجام یا وقوع کار و عمل خاصی را بیان می‌کنند اما فعل‌های اسنادی یا ربطی چنین معنایی ندارند و فقط صفت و حالتی را به نهاد جمله نسبت می‌دهند. در ادامه نمونه‌هایی از هر دو نوع فعل را بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری افعال اسنادی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم
فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس
کلیک کنید

فعل تام یا خاص

فعل خاص یا تام، انجام یک کار خاص مانند «پوشیدن، رفتن، ماندن، گفتن» و هر عمل دیگری را نشان می‌دهد. در جدول زیر، چند نمونه فعل خاص آورده‌ایم و علت خاص بودن یا غیراسنادی بودن آن‌ها را نیز بیان کرده‌ایم.

مثالتوضیح
مانده بودندانجام عمل خاص «ماندن»
می‌پرستیدیمانجام کار خاص «پرستیدن»
دارم می‌نویسمانجام عمل خاص «نوشتن»

 

مطلب پیشنهادی:

فعل تام چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

فعل اسنادی یا ربطی

افعال اسنادی یا ربطی انجام هیچ عمل یا کار خاصی را نشان نمی‌دهند بلکه فقط ویژگی و صفتی را به نهاد جمله نسبت می‌دهند. برای مثال در جمله «زمین خیس است.» فعل اسنادی «است»، فقط صفت «خیس» را به نهاد جمله (زمین) نسبت داده است. در ادامه با فعل‌های اسنادی پرکاربرد آشنا می‌شویم.

جدول افعال پرکاربرد اسنادی

در جدول زیر، پرکاربردترین افعال اسنادی را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثال نیز قرار داده‌ایم.

پرکاربردترین افعال اسنادی مثال
استاین لباس، گران است.
بودآن جنگل خیلی سبز بود.
شدخیالم راحت شد.
گشتزمین دگرگون کشت.
گردیدماجرای ما تمام گردید.

نکته: ممکن است فعل‌های اسنادی که از مصدر «استن» ساخته می‌شوند، به مسند جمله بچسبند. برای مثال، «-َ م» در جمله «من خوبم.» فعل اسنادی است. این افعال در صورت چسبان بودن به این صورت صرف می‌شوند: «-َ م، ـی، ـه، ـیم، ـید، -َند»

 

مطلب پیشنهادی:

فعل اسنادی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

در این بخش، با فعل خاص و اسنادی و تفاوت آن‌ها آشنا شدیم تا بدانیم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم. در ادامه نیز به بررسی افعال معلوم و مجهول و افعال گذرا و ناگذر می‌پردازیم.

مثال فعل خاص و فعل اسنادی

معلوم و مجهول

افعال از نظر مشخص بودن یا نبودن فاعل یا همان انجام‌دهنده خود، به دو نوع معلوم و مجهول تقسیم می‌شوند. برای مثال فعل «گفتم» فعلی معلوم و فعل «گفته شد» فعلی مجهول است. در ادامه با روش ساخت فعل مجهول و نمونه‌هایی از آن آشنا می‌شویم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل مجهول و شیوه ساخت آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم
فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم در فرادرس
کلیک کنید

ساخت فعل مجهول

هر فعل مجهولی از یک فعل خاص معلوم ساخته می‌شود. در کادر زیر روش ساخت فعل مجهول از فعل معلوم را آورد‌ه‌ایم.

صفت مفعولی فعل معلوم (بن ماضی + ه) + فعل کمکی از مصدر «شدن» + شناسه فعل متناسب با مفعول جمله

نکته ۱: برای مجهول کردن یک جمله، ابتدا فاعل آن را حذف می‌کنیم و مفعول جمله را در جایگاه نهاد جمله قرار می‌دهیم. به همین دلیل است که شناسه فعل مجهولی که می‌سازیم باید با مفعول مطابقت داشته باشد وگرنه در حالت عادی و در صورت معلوم بودن فعل جمله، شناسه افعال باید مطابق با شخص و شمار فاعل یا نهاد جمله باشد.

نکته ۲: چون برای مجهول کردن جمله لازم است که مفعول را در جایگاه نهاد جمله قرار بدهیم، فقط افعال گذرا به مفعول قابلیت تبدیل به فعل مجهول را دارند.

مثال فعل مجهول در جمله

در جدول زیر جمله‌هایی با فعل مجهول را بررسی کرده‌ایم. حالت معلوم این جمله‌ها را نیز در ستون بعدی جدول قرار داده‌ایم.

فعل مجهولفعل معلوم
لباس بچه پوشانده شد.لباس بچه را پوشاندم.
این فیلم دیده شده بوده است.این فیلم را دیده بوده‌ام.
مشق‌هایشان نوشته می‌شد.مشق‌هایشان را می‌نوشتند.
بت‌ها پرستیده می‌شده‌اند.مردم بت‌ها را می‌پرستیده‌اند.

نکته: افعال ساخته‌شده از مصدر «شدن» که برای مجهول‌سازی فعل‌ها به کار می‌روند، فعل کمکی هستند و برای بررسی نکته‌های مربوط به انواع فعل باید بخش اصلی فعل مجهول (صفات مفعولی) را در نظر بگیریم.

 

مطلب پیشنهادی:

فعل مجهول چیست؟ – نحوه ساخت و کاربرد در ادبیات فارسی

در این بخش افعال معلوم و مجهول و روش مجهول‌سازی افعال را شناختیم تا بهتر بدانیم که چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم. در ادامه مطلب، افعال گذرا و ناگذر و افعال حذف‌شده را با مثال بررسی می‌کنیم.

مثال فعل معلوم و مجهول

گذرا و ناگذر

اگر افعال فارسی به‌جز نهاد یا فاعل به جزء یا اجزاء دیگری نیاز نداشته باشند، ناگذر یا لازم هستند اما اگر جز این جزء به اجزایی چون مفعول، متمم و… نیاز داشته باشند تا معنای آن‌ها کامل شود، گذرا یا متعدی هستند. خود افعال گذرا نیز انواعی دارند که در این بخش همه را با مثال یاد می‌گیریم.

جدول مقایسه فعل گذرا و ناگذر

در جدول زیر نمونه‌هایی از فعل‌های گذرا و ناگذر را با هم مقایسه کرده‌ایم.

مثالاجزای مورد نیازگذرا یا ناگذر
رفتندفاعلناگذر
خوردندفاعل + چیزی که خورده شود (مفعول)گذرا
برگشتمفاعل + جایی که از آن برگشته باشم (متمم)گذرا
پرسیدیفاعل + چیزی که پرسیده شود (مفعول) + کسی که از او پرسیده شود (متمم)گذرا

جدول انواع فعل گذرا

خود فعل‌های گذرا یا متعدی نیز به انواعی تقسیم می‌شوند که همه آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.

انواع افعال گذرامثال
گذرا به مفعولحرفم را می‌گویم.
گذرا به متمماز مدرسه برگشتیم.
گذرا به مفعول و متممسؤالم را از تو می‌پرسم.
گذرا به مفعول و تمیزمن تو را مهربان می‌پنداشتم.

 

مطلب پیشنهادی:

فعل لازم و متعدی چیست؟ – در ادبیات فارسی و به زبان ساده

انواع فعل از نظر وجه

فعل‌ها از نظر وجه به سه نوع اخباری، التزامی و امری تقسیم می‌شوند. در جدول زیر، این سه حالت را با هم مقایسه کرده‌ایم.

انواع وجه فعلتوضیحمثال
وجه خبریبیان انجام یا وقوع قطعی یک عمل یا پذیرفتن یک حالتعلی آمد. / زهرا مهربان است.
وجه التزامیشک و تردید نسبت به وقوع یک عمل یا پذیرفتن یک حالتعلی بیاید. / زهرا مهربان باشد.
وجه امریدستور، توصیه یا خواهش برای انجام یک عمل یا پذیرفتن حالتعلی بیا. / زهرا! مهربان باش.

نکته: تا اینجا با افعال خبری و التزامی آشنا شده‌ایم اما افعال امری از ساختار «بـ + بن مضارع + شناسه» ساخته می‌شوند. برای مثال، افعال «برو، بیایید، بمان، بخوانید و…» فعل امر هستند. حالت امری افعال اسنادی مختلف نیز از ترکیب «بن مضارع «باش» + شناسه» ساخته می‌شود.

شمارش فعل در جمله

برای شمارش فعل‌های یک متن باید نکاتی را رعایت کنیم که همه آن‌ها را در همین بخش یاد می‌گیریم.

  • شمارش افعال کمکی
  • شمارش افعال حذف‌شده

برای هرکدام از این نکات نیز، مثال‌هایی آورده‌ایم و افعال آن‌ها را شمرده‌ایم. پیش از آن می‌توانید فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید تا بهتر بتوانید افعال جمله‌ها را بشمارید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان)
فیلم آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان) در فرادرس
کلیک کنید

افعال کمکی

افعال کمکی که در ساختمان برخی از فعل‌های فارسی وجود دارند، فعل جداگانه‌ای محسوب نمی‌شوند و باید در شمارش فعل‌ها، افعال کمکی را همراه با فعل اصلی، یک فعل واحد در نظر بگیریم. در ادامه این موضوع را با مثال توضیح می‌دهیم تا بهتر درک کنید.

جدول افعال دارای فعل کمکی

در جدول زیر همه انواع فعل‌هایی که در ساختار خود فعل کمکی دارند را آورده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را در هر جمله‌ای تشخیص دهید.

افعال دارای فعل کمکیمثال
ماضی نقلیپرسیده‌ام
ماضی التزامیپرسیده باشم
ماضی بعیدپرسیده بودم
ماضی ابعدپرسیده بوده‌ام
ماضی مستمرداشتم می‌پرسیدم
ماضی نقلی مستمرمی‌پرسیده‌ام
ماضی مستمر نقلیداشته‌ام می‌پرسیده‌ام
مضارع مستمردارم می‌پرسم
فعل آیندهخواهم پرسید
فعل مجهولپرسیده شد

نکته: ممکن است در برخی جمله‌ها بین فعل کمکی و فعل اصلی فاصله وجود داشته باشد. برای مثال، فعل جمله «آن‌ها دارند در حل مسائل ریاضی پارسا به او کمک می‌کنند.»، عبارت «دارند کمک می‌کنند» است.

مثال شمارش فعل کمکی

در جدول زیر، افعال دارای فعل کمکی را آورده‌ایم و نحوه شمارش آن‌ها را توضیح داده‌ایم.

مثالفعل‌های موجود
من تکالیفم را نوشته بود‌ه‌ام.نوشته بوده‌ام (یک فعل)
معلم همه‌ی این درس‌ها را با بچه‌ها تمرین کرده است.تمرین کرده است (یک فعل)
داشتیم به سمت جنوب حرکت می‌کردیم.داشتیم حرکت می‌کردیم (یک فعل)

 

مطلب پیشنهادی:

فعل کمکی چیست؟ – در ادبیات فارسی و به زبان ساده

شروع مطالعه

افعال حذف شده

باید فعل‌های حذف‌شده به قرینه لفظی یا معنایی را نیز در شمارش افعال موجود در جمله، محسوب کنیم. یعنی هر فعل حذف‌شده، یک فعل شمرده می‌شود. در ادامه نحوه شمارش فعل‌های حذف‌شده را با مثال توضیح می‌دهیم.

مثال شمارش افعال محذوف

در جدول زیر جمله‌هایی با فعل محذوف آورده‌ایم و تعداد فعل‌های موجود در آن‌ها را شمرده‌ایم.

مثالتعداد فعل‌ها
علی من را به خانه و زهرا را به آموزشگاه رساند.۲: علی من را به خانه رساند. / علی زهرا را به آموزشگاه رساند.
مادر از خواب بیدارم کرد و گفت: «صبحت به‌خیر!»۳: بیدارم کرد / گفت / صبحت به‌خیر باشد.
چه کسی حاضر است؟ من۲: است / من حاضر هستم.
آن‌ها فریاد می‌زدند: «کمک! کمک!»۳: فریاد می‌زدند / کمک کنید / کمک کنید

تا اینجا با شناخت انواع فعل، یاد گرفتیم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و در ادامه بررسی می‌کنیم چگونه فعل را در شعر پیدا کنیم و روش‌های تشخیص دیگر اجزای جمله چگونه است.

مثال شمارش فعل

روش تشخیص دیگر اجزای جمله

تا اینجا یاد گرفتیم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و با انواع فعل آشنا شدیم. در این بخش به‌طور خلاصه توضیح می‌دهیم که دیگر اجزای جمله را چگونه تشخیص دهیم.

  • تشخیص نهاد جمله
  • تشخیص مسند جمله
  • تشخیص فاعل جمله
  • تشخیص مفعول جمله

در ادامه روش پیدا کردن اجزای مهم جمله‌ها را با مثال یاد می‌گیریم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس، با این نقش دستوری مهم در زبان فارسی و روش تشخیص آن آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش مفعول در فارسی – به زبان ساده (رایگان)
فیلم آموزش مفعول در فارسی – به زبان ساده (رایگان) در فرادرس
کلیک کنید

چگونه نهاد را در جمله پیدا کنیم؟

برای پیدا کردن نهاد جمله کافی است مراحل جدول پایین را طی کنیم. برای یادگیری بهتر شما این مراحل را روی یک جمله نمونه پیاده کرده‌ایم.

ستاره‌های آسمان در شب‌‌های بدون ابر بسیار زیبا هستند.

تشخیص نهادمثال
۱. یافتن فعل جمله«هستند» فعل این جمله است.
۲. گذاشتن سؤال «چه‌کسی / چه‌چیزی» قبل از فعل جمله«چه‌کسی / چه‌چیزی هستند؟»
۳. پیدا کردن جواب این سؤال از جمله«ستاره‌های آسمان» نهاد این جمله است.

 

مطلب پیشنهادی:

نهاد چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

شروع مطالعه

چگونه مسند را در جمله پیدا کنیم؟

مسند همان صفت یا حالتی است که توسط فعل اسنادی به نهاد جمله نسبت داده می‌شود. در جدول زیر مراحل تشخیص مسند جمله را آورده‌ایم و این مراحل را روی یک جمله نیز انجام داده‌ایم.

امروز در شهر تهران هوا آلوده بود.

تشخیص مسندمثال
۱. یافتن فعل جمله«بود» فعل این جمله است.
۲. گذاشتن سؤال «چگونه» قبل از فعل«چگونه بود؟»
۳. یافتن پاسخ این پرسش در همان جمله«آلوده» مسند این جمله است.

 

مطلب پیشنهادی:

مسند چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین

شروع مطالعه
روش تشخیص مسند جمله

چگونه فاعل را در جمله پیدا کنیم؟

فاعل همان انجام‌دهنده فعل جمله است. برای تشخیص این نقش دستوری، کافی است مراحل جدول پایین را انجام دهید. مراحل تشخیص فاعل را برای یک جمله نمونه نیز طی کرده‌ایم.

غذایشان را خورده بودند.

تشخیص فاعلمثال
۱. یافتن فعل جمله«خورده بودند»
۲. گذاشتن پرسش «چه‌چیزی / چه‌کسی؟» قبل از فعل جمله«چه‌چیزی / چه‌کسی خورده بودند؟»
۳. پیدا کردن جواب این سؤال از داخل جملهآن‌ها (فاعل محذوف و قابل شناسایی از طریق شناسه فعل «-َ ند» که متعلق به سوم شخص جمع است.)

 

مطلب پیشنهادی:

فاعل چیست ؟ | راه تشخیص فاعل — به زبان ساده

شروع مطالعه

چگونه مفعول را در جمله پیدا کنیم؟

مفعول همان جزء جمله است که فعل بر روی آن انجام یا واقع می‌شود. برای پیدا کردن نقش مفعول باید مراحل جدول پایین را طی کنیم.

گربه‌های کوچه بچه‌های خود را از این طرف خیابان به آن طرف می‌بردند.

تشخیص مفعولمثال
۱. پیدا کردن فعل جمله«می‌بردند» فعل جمله است.
۲. گذاشتن پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی را؟» قبل از فعل«چه‌کسی / چه‌چیزی را می‌بردند؟»
۳. پیدا کردن جواب سؤال از خود جمله«بچه‌های خود» جواب این سؤال و مفعول جمله است.

 

مطلب پیشنهادی:

چگونه مفعول را در جمله پیدا کنیم؟ – توضیح با مثال و تمرین

شروع مطالعه

تمرین پیدا کردن فعل در جمله

حالا که یاد گرفتیم چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم، می‌توانید تمرین زیر را انجام دهید. برای شرکت در این تمرین باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست، نشان داده شود. برخی از سؤال‌ها دارای توضیحاتی هستند که بعد از انجام این مراحل، قابل مشاهده هستند. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز می‌گیرید و امتیاز نهایی خود را بعد از پایان تمرین یعنی بعد از انتخاب و ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، خواهید دید.

۱. فعل چه جزئی از جمله است؟

این جزء، انجام‌دهنده عملی است که جمله، وقوع آن را نشان می‌دهد.

جزئی که عمل جمله روی آن انجام می‌شود.

فعل‌ها جزء ابتدایی جمله‌ها هستند.

فعل‌ها جزء کامل‌کننده معنای جمله‌ها هستند.

۲. در کدام گزینه فعل وجود دارد؟

دست و پای بیمار را با احتیاط نگه دارید.

این جدول را در زمان‌های گذشته حل.

مجموعه‌ای از عوامل ایجادکننده بیماری‌های مسری

برای ساختن وطنی آباد و آینده‌ای درخشان

۳. در کدام گزینه فعل غیرساده (مرکب یا پیشوندی) وجود دارد؟

هرکجا هستم باشم
آسمان مال من است
(سهراب سپهری)

در کوی محبت به وفایی نرسیدیم
رفتیم از این راه و به جایی نرسیدیم
(شفیعی کدکنی)

فریاد زد که آی به پا خیزید
خفتن به کارزار نمی‌بایست
(سیمین بهبهانی)

از تو چگونه بگسلم وقتی خیالت با دلم
می‌پیچد و از هر طرف سوی تو می‌پیچاندم
(حسین منزوی)

پاسخ تشریحی

ساختمان فعل‌های موجود در گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.

  • گزینه اول: «هستم»، «باشم» و «است»: هر سه، فعل ساده هستند.
  • گزینه دوم: «نرسیدیم»، «رفتیم»، «نرسیدیم»: هر سه، فعل ساده هستند.
  • گزینه سوم: «فریاد زد»: فعل مرکب / «به پا خیزید»: فعل مرکب پیشوندی / «نمی‌بایست»: فعل ساده
  • گزینه چهارم: «بگسلم»، «می‌پیچد» و «می‌پیچاند»: هر سه، فعل ساده هستند.

۴. در کدم گزینه فعل خاص وجود ندارد؟

خوشا پرنده که بی‌واژه شعر می‌گوید
(شفیعی کدکنی)

جدا از این من و ما و رها ز چون و چرا
کسی نشسته در آنسوی ماجرا که تویی
(حسین منزوی)

مرا هزار امید است و هر هزار تویی
شروع شادی و پایان انتظار تویی
(سیمین بهبهانی)

و دست عاشق در دست ترد ثانیه‌هاست
و او و ثانیه‌ها می‌روند آن طرف روز

پاسخ تشریحی

خاص یا اسنادی بودن فعل گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر بررسی کرده‌ایم.

  • گزینه اول: «خوشا»: (خوش است) فعل اسنادی / «می‌گوید»: فعل خاص
  • گزینه دوم: «نشسته»: (نشسته است) فعل خاص / «ی» در تویی: فعل اسنادی
  • گزینه سوم: «است» و «ی» در هر دو «تویی»: فعل اسنادی
  • گزینه چهارم: «است»: فعل اسنادی / «می‌روند»: فعل خاص

۵. فعل مجهول چگونه فعلی است و در کدام گزینه نمونه‌ای از آن وجود دارد؟

فعلی که مفعول آن مشخص نباشد، مجهول نامیده می‌شود. / او خرید.

فعل گذرا به متممی که متممِ آن در جمله وجود نداشته باشد، مجهول است. / معلم سؤال می‌پرسید.

افعالی که شناسه نداشته باشند، مجهول نامیده می‌شوند. / او رفت.

فعلی که فاعل آن مشخص و معلوم نباشد، مجهول است. / خوانده شدند.

۶. در کدام گزینه فعل گذرا به مفعول و متمم وجود دارد؟

خروشیدم و خواستم زو چراغ
برفت آن بت مهربانم ز باغ
(فردوسی)

امشب از خواب خوش گریزانم
که خیال تو خوش تر از خواب است
(فروغ فرخزاد)

دوباره می‌شویم از تو خون
به سیل اشک روان خویش
(سیمین بهبهانی)

گزینه اول و سوم

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۷. در کدام گزینه جمله وجود ندارد؟

تولدت مبارک!

دست‌های آلوده خود را با الکل ضدعفونی کرد.

یافتن پاسخ سؤال‌های بسیار سخت.

منم آن یار تو.

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۸. در کدام گزینه فعل‌های بیشتری وجود دارد؟

رسیدند پس یک به دیگر فراز
سخن راندند آشکارا و راز
(فردوسی)

به موی تافته، پای دلم فروبستی
چو موی تافتی ای نیکبخت روی متاب
(سعدی)

آشنایی نه غریب است که دلسوز من است
چون من از خویش برفتم دل بیگانه بسوخت
(حافظ)

مسکین من بی‌کسم که یک‌ دم
با کس نزنم دمی در این غم
(نظامی)

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۹. فعل یا افعال موجود در عبارت زیر در کدام گزینه وجود دارد؟

او همیشه و همه‌جا همراه ما بود و ما نیز سعی می‌کردیم دوست خوبی برای او باشیم.

بود / می‌کردیم

بود / سعی می‌کردیم / باشیم

بود / بود / باشیم

سعی می‌کردیم / باشیم

۱۰. فعل یا افعال موجود در بیت زیر در کدام گزینه آمده است؟

جانِ طرب‌پرستِ ما، عقل خرابِ مستِ ما
ساغر جان به دست ما، سخت خوش است ای خدا
(مولانا)

پرست

پرست و است

است

پرست، مست، است

جدول خلاصه نکات یافتن فعل در جمله

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم که چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم و نقش و کاربرد فعل در جمله را شناختیم. همچنین با انوع فعل یعنی فعل ساده، مرکب، پیشوندی، فعل معلوم، فعل مجهول، انواع فعل گذرا، ناگذر، انواع افعال ماضی و مضارع، فعل تام و اسنادی و… آشنا شدیم و هرکدام را با مثال بررسی کردیم. علاوه بر این‌ها، مباحث حذف فعل و شمارش فعل را نیز به‌طور کامل توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید و در این زمینه تمرین کنید. در جدول زیر، خلاصه مهم‌ترین نکات بیان‌شده در این مطلب را آورده‌ایم. البته برای یادگیری درست و کامل این مبحث حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.

۱. چگونه فعل را در جمله پیدا کنیم؟با یادگیری کاربرد و جایگاه فعل در جمله و شناخت انواع فعل
۲. کاربرد فعل در جملهکامل کننده معنای جمله / از طریق انجام یک عمل خاص یا ایجاد ارتباط بین اجزای جمله
۳. جایگاه فعل در جملهدر شیوه غیربلاغی (عادی): انتهای جمله
۴. انواع فعل از نظر مفرد و جمعفعل مفرد: اول شخص و دوم شخص و سوم شخص مفرد / آمدم، آمدی، آمدیم
فعل جمع: اول شخص و دوم شخص و سوم شخص جمع / آمدیم، آمدید، آمدند
۵. انواع فعل از نظر ساختمانفعل ساده: بن فعل + شناسه / رفتند
فعل مرکب: یک یا چند تکواژ آزاد معنادار + بن فعل + شناسه / دل کندم
فعل پیشوندی: پیشوند + بن فعل + شناسه / برخاستیم
۶. انواع فعل از نظر زمانانواع فعل ماضی: ساده، استمراری، نقلی، التزامی، بعید، ابعد، مستمر، نقلی مستمر، مستمر نقلی
انواع فعل مضارع: ساده، اخباری، مستمر، التزامی
انواع فعل آینده: فعل آینده اصلی، فعل مضارع اخباری با معنای فعل آینده
۷. انواع فعل از نظر تام یا اسنادی بودنفعل تام یا خاص: معنای انجام کار و عمل خاصی را می‌دهد.
فعل اسنادی یا ربطی: معنای انجام کار خاصی نمی‌دهد و فقط حالتی را به نهاد جمله نسبت می‌دهد.
۸. انواع فعل از نظر معلوم یا مجهول بودنفعل معلوم: فاعل آن مشخص است. / نوشتم: فاعل آن، اول شخص مفرد است.
فعل مجهول: فاعل آن نامشخص است. / نوشته شد: مشخص نیست چه کسی نوشته است.
۹. انواع فعل از نظر گذرا و ناگذر بودنفعل لازم یا ناگذر: جز فاعل به جزء دیگری نیاز ندارد.
فعل متعدی یا گذرا: جز فاعل، به اجزای دیگری نیاز دارد تا معنای آن کامل شود.
انواع فعل گذرا: گذرا به مفعول، گذرا به متمم، گذرا به مفعول و متمم، گذرا به مفعول و تمیز
۱۰. فعل حذف شدهفعل حذف‌شده به قرینه لفظی: نگاه تو مایه‌ی آرامش ماست و توجه تو دلیل آسایش ما (است).
فعل حذف‌شده به قرینه معنایی: عیدت مبارک (باشد).
۱۱. نکات شمارش فعل در جملهافعال کمکی را فعل جداگانه در نظر نگیریم.
هر فعل حذف‌شده از جمله را یک فعل محسوب کنیم.
۱۲. چگونه فعل را در شعر پیدا کنیم؟ابتدا شعر را مطابق با نوشتار و گفتار معیار امروز بنویسیم.
۱۳. روش تشخیص دیگر اجزای جملهیافتن نهاد: پرسش «چه‌چیزی / چه‌کسی» + فعل اسنادی جمله + ؟
یافتن مسند: پرسش «چگونه» + فعل جمله + ؟
یافتن فاعل جمله: پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی» + فعل جمله + ؟
یافتن مفعول جمله: پرسش «چه‌چیزی / چه کسی را» + فعل گذرا به مفعول + ؟
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *