تریکوموناس چیست؟
تریکوموناس یا Trichomonas vaginalis یک انگل تک سلولی بی هوازی، تاژک دار و عامل ایجاد تریکومونیازیس است. این شایع ترین عفونت بیماری زای تک یاخته انسان در کشورهای صنعتی است. تریکومونیازیس (trichomoniasis) یک بیماری شایع، اما قابل درمان و مقاربتی (STD) است. اکثر افرادی که دارای تریکومونیازیس هستند علائم ندارند و نمی‌دانند که مبتلا شده اند. این عدم وجود علائم باعث می‌شود که عفونت به طور ناخودآگاه به دیگران منتقل شود. داروهای ضد عفونی، انگل ایجاد کننده تریکومونیازیس را از بین می‌برند. تریکوموناس واژینالیس یا TV شایع ترین عفونت غیر ویروسی مقاربتی (STI) با تخمین ۲۷۶/۴ میلیون مورد در سراسر جهان در سال ۲۰۰۸ است.
تنوع منطقه‌ای قابل توجهی برای این بیماری وجود دارد. بالاترین نرخ در قاره آمریکا با شیوع ۲۲ درصد در زنان و ۲/۲ درصد در مردان است. در انگلستان در سال ۲۰۱۶، ۶۵۸۴ مورد در زنان و ۴۹۰ مورد در مردان ثبت شد. در انگلستان، تریکوموناس واژینالیس در مناطق خاص شهری، به ویژه لندن و بیرمنگهام، در میان اقلیت‌های قومی سیاه پوست و در زندانیان تجمع می‌یابد. برخلاف سایر بیماری‌های مقاربتی، تریکومونیازیس بیشتر در زنان بالای ۲۵ سال دیده می‌شود.
مورفولوژی تریکوموناس چگونه است؟
بر خلاف سایر تک یاختههای انگلی، تریکوموناس واژینالیس تنها در یک مرحله مورفولوژیکی، تروفوزوئیت وجود دارد و نمی‌تواند به فرم کیست در بیاید. تروفوزوئیت تریکوموناس واژینالیس بیضی شکل و همچنین دارای تاژک یا گلابی شکل است که روی برجستگی‌های نواحی مرطوب دیده می‌شود. اندازه آن کمی بزرگتر از گلبول سفید است و ابعاد آن ۹ × ۷ میکرومتر است. پنج تاژک در نزدیکی سیتوستوم (دهان سلولی بخشی از سلول تخصصی برای فاگوسیتوز است که معمولاً به شکل قیف یا شیار با میکروتوبول پشتیبانی می‌شود) بوجود می‌آید. چهار مورد از آن‌ها بلافاصله بیرون از سلول گسترش می‌یابند، در حالی که پنجمین تاژک در امتداد سطح ارگانیسم به عقب می‌پیچد.
عملکرد تاژک پنجم مشخص نیست. علاوه بر این، آکسوستایل (یک ورق از میکروتوبول‌ها است که در آغازیان خاصی یافت می‌شود) به صورت برجستگی شبیه خار در مقابل بسته چهار تاژکی قرار دارد. آکسوستایل ممکن است برای اتصال به سطوح استفاده شود و همچنین ممکن است باعث آسیب بافتی شود که در عفونت‌های تریکومونیازیس دیده می‌شود. هسته معمولاً کشیده است و سیتوپلاسم حاوی هیدروژنوزوم‌های (یک اندامک غشایی است که در برخی مژک‌داران بی هوازی، تاژکدارها و قارچ‌ها یافت می‌شود) زیادی است. در حالی که تریکوموناس واژینالیس فرم کیست ندارد، موجودات زنده می‌توانند تا ۲۴ ساعت در نمونه‌های ادرار، مایع منی یا حتی آب زنده بمانند.
یک شکل غیر متحرک، گرد و شبه کیستیک با تاژک داخلی در شرایط نامطلوب در تریکوموناس مشاهده شده است. این شکل به طور کلی به عنوان یک مرحله انحطاط در برابر شکل مقاوم در نظر گرفته می‌شود، اگرچه گاهی اوقات قابلیت زنده ماندن این سلول‌های شبه کیستی گزارش شده است. توانایی بازگشت به شکل تروفوزوئیت، تولید مثل و حفظ عفونت همراه با تکنیک رنگ آمیزی سلول‌های میکروسکوپی برای تشخیص بصری این شکل گریزان شرح داده شده است. تریکوموناس واژینالیس فاقد میتوکندری و در نتیجه آنزیم‌ها و سیتوکروم‌های لازم برای انجام فسفوریلاسیون اکسیداتیو است. تریکوموناس واژینالیس مواد مغذی را با انتقال از طریق غشای سلولی و توسط فاگوسیتوز به دست می‌آورد. این ارگانیسم قادر است انرژی مورد نیاز خود را با استفاده از مقدار کمی آنزیم برای تامین انرژی از طریق گلیکولیز گلوکز به گلیسرول و ساکتیناسیون در سیتوپلاسم حفظ کند به دنبال آن پیروات و مالات به هیدروژن و استات در اندامی به نام هیدروژنوزوم تبدیل می‌شود.
ژنوم تریکوموناس چگونه است؟
مشخص شد که ژنوم تریکوموناس تقریباً ۱۶۰ مگاباز است، حدود ده برابر بزرگتر از اندازه کروموزوم‌های ژلی پیش بینی شده. تعداد کل ژن‌های کد کننده پروتئین پیش بینی شده ۹۸۰۰۰ عدد است که شامل ۳۸۰۰۰ ژن تکرار (ویروس مانند، شبیه ترانسپوزون، شبیه رتروترانسپوزون و تکرارهای طبقه بندی نشده، همه با تعداد کپی بالا و چند شکلی کم) است. تقریباً ۲۶۰۰۰ ژن کد کننده پروتئین به عنوان شاهد طبقه بندی شده اند (مشابه پروتئین‌های شناخته شده یا EST)، در حالی که بقیه هیچ عملکرد شناخته شده‌ای ندارند.
مطالعات اخیر در مورد تنوع ژنتیکی تریکوموناس واژینالیس نشان داده است که دو دودمان متمایز انگل در سراسر جهان یافت می‌شود. دو نسب از نظر وجود یا عدم وجود عفونت با ویروس تریکوموناس واژینالیس (TVV) متفاوت است. عفونت TVV در تریکوموناس واژینالیس از نظر بالینی اهمیت دارد، زیرا در صورت وجود، TVV بر مقاومت انگل در برابر مترونیدازول، یک درمان دارویی خط اول برای تریکومونیازیس انسانی تأثیر می‌گذارد. زیست شناسی تریکوموناس واژینالیس برای درک منشا تولید مثل جنسی در یوکاریوت‌ها پیامدهایی دارد. تریکوموناس واژینالیس شناخته شده است که تحت میوز مرحله کلیدی چرخه جنسی یوکاریوتی قرار نمی‌گیرد.
با این حال، همگامی که محققان تریکوموناس واژینالیس را برای حضور ۲۹ ژن شناخته شده در میوز مورد بررسی قرار دادند، آن‌ها ۲۷ ژن از جمله هشت از ۹ ژن مخصوص میوز در موجودات نمونه را پیدا کردند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که توانایی میوز و در نتیجه تولید مثل جنسی، در اجداد اخیر تریکوموناس واژینالیس وجود داشته است. ۲۱ ژن از ۲۷ ژن میوزی در انگل دیگر Giardia lamblia یافت شد که نشان می‌دهد این ژن‌های میوز در جد مشترک تریکوموناس واژینالیس و G. intestinalis وجود داشته است.
تاریخچه تریکوموناس
آلفرد فرانسوا دونه (۱۸۰۱ – ۱۸۷۸) اولین فردی بود که روشی را برای تشخیص تریکومونیازیس از طریق مشاهده میکروسکوپی تک یاختههای متحرک در ترشحات واژن یا دهانه رحم در ۱۸۳۶ توصیف کرد. وی این مطلب را در مقاله‌ای تحت عنوان «حیوانات میکروسکوپی (Animalcules) مشاهده شده در مواد چرکی و محصول ترشحات از دستگاه تناسلی مردان و زنان» در مجله Proceedings of the Academy of Sciences منتشر کرد.
تریکومونیازیس چه بیماری است؟
تریکومونیازیس، که توسط انگل تک یاخته‌ای تریکوموناس واژینالیس ایجاد می‌شود، همانطور که بیان شد شایع ترین عفونت مقاربتی (STI) قابل درمان در سراسر جهان است. در مقایسه با کلامیدیا و سایر بیماری‌های مقاربتی با میزان شیوع بیشتر در زنان ۱۵ تا ۲۵ ساله، عفونت‌های تریکومونیازیس در اواخر عمر (بین ۴۰ تا ۵۰ سالگی) به طور قابل توجهی به اوج خود می‌رسد. این عفونت حداقل در ۵۰ درصد از زنان و ۷۰ تا ۸۰ درصد از مردان بدون علامت است. تریکومونیازیس علامت دار با ترشحات واژن یا مجرای ادراری، درد لگن، دیسوریا (ادرار دردناک) و خارش دستگاه تناسلی خود را نشان می‌دهد.
عفونت تریکومونیازیس در زنان باردار می‌تواند پیامدهای نامطلوبی در بارداری ایجاد کند، به ویژه پارگی زودرس غشاها، زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد. اگرچه مردان ناقل انگل هستند، اما به ندرت علائم عفونت را نشان می‌دهند، اما اورتریت (التهاب یا عفونت پیشابراه) ممکن است رخ دهد. غربالگری سایر بیماری‌های مقاربتی در بیماران مبتلا به تریکومونیازیس در هر جایی که منابع اجازه می‌دهند توصیه می‌شود. تریکومونیازیس با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. عفونت در نوزادان معمولاً طی چند هفته خود به خود برطرف می‌شود.
افراد چگونه به تریکومونیازیس مبتلا می‌شوند؟
این انگل در طول رابطه جنسی از فرد آلوده به فرد غیر آلوده منتقل می‌شود. در زنان، بیشترین قسمت آلوده بدن دستگاه تناسلی تحتانی (فرج، واژن، دهانه رحم یا مجرای ادراری) است. در مردان، بیشترین قسمت آلوده بدن، قسمت داخلی آلت تناسلی (پیشابراه) است. در طول رابطه جنسی، انگل معمولاً از آلت تناسلی به مهبل، یا از واژن به آلت تناسلی منتقل می‌شود. همچنین می‌تواند از مهبل به واژن دیگر سرایت کند. شایع نیست که انگل سایر قسمت‌های بدن مانند دست، دهان یا مقعد را آلوده کند. مشخص نیست چرا برخی از افراد مبتلا به عفونت علائم را نشان می‌دهند در حالی که برخی دیگر این علائم را ندارند. احتمالاً به عواملی مانند سن و سلامت کلی فرد بستگی دارد. افراد آلوده بدون علائم هنوز هم می‌توانند عفونت را به دیگران منتقل کنند.
عامل تشدید کننده تریکومونیازیس
یکی از ویژگی‌های بارز تریکوموناس واژینالیس عوامل چسبندگی است که باعث همزیستی در اپیتلیوم دهانه رحم در زنان می‌شود. چسبندگی که این ارگانیسم نشان می‌دهد مخصوص سلول‌های اپیتلیال واژن (VECs) است که به pH، زمان و دما وابسته است. انواع عوامل شدت زایی واسطه این فرایند هستند که برخی از آن‌ها عبارتند از: ریز لوله‌ها، ریز رشته‌ها، چسبندگی باکتریایی و پروتئینازهای سیستئین. چسب‌ها چهار آنزیم سه گانه به نام AP۶۵ ، AP۵۱ ، AP۳۳ و AP۲۳ هستند که واسطه تعامل انگل با مولکول‌های گیرنده در VEC ها هستند. پروتئینازهای سیستئین ممکن است یکی دیگر از فاکتورهای حدت باشند زیرا نه تنها این پروتئین‌های ۳۰ کیلو دالتون به سطوح سلول میزبان متصل می‌شوند بلکه ممکن است پروتئین‌های ماتریکس خارج سلولی مانند هموگلوبین، فیبرونکتین یا کلاژن IV را نیز تخریب کنند.
علائم بیماری تریکومونیازیس چیست؟
اکثر افراد آلوده بدون علامت هستند. در زنان، عفونت ممکن است به مدت طولانی، احتمالاً ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد. با این حال، در مردان به طور کلی احتمالاً به دلیل کمبود استروژن کمتر از ۱۰ روز ادامه می‌یابد. حدود ۱۰ تا ۶۰ درصد از زنان بدون علامت هستند. علائمی که معمولاً ۵ تا ۲۸ روز پس از عفونت ظاهر می‌شوند، مخصوص تریکومونیازیس نیستند و شامل ترشحات متغیر واژن، خارش فرج، دیسوریا یا بوی زننده می‌شوند. گاهی اوقات شکایت ارائه شده از ناراحتی پایین شکم یا زخم فرج است. عفونت تریکومونیازیس با بیماری التهابی لگن همراه است، این عفونت می‌تواند یک پیامد مضر برای بارداری داشته باشد و با زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد همراه است. علائم به طور خلاصه در زنان علائم عبارتند از:
- ترشحات واژن
- خارش، سوزش، قرمزی یا درد دستگاه تناسلی
- ناراحتی با ادرار کردن
- ترشحات با بوی غیر معمول که ممکن است شفاف، سفید، مایل به زرد یا سبز رنگ باشد.
اکثر مردان بدون علامت هستند و معمولاً به عنوان شریک جنسی زنان آلوده ظاهر می‌شوند. شایع ترین علائم در مردان ترشح مجرای ادراری یا دیسوری است. علائم دیگر شامل سوزش مجرای ادرار و تکرر ادرار است. ممکن است بیمار از ترشحات چرکی پیشابراه یا علائم عوارض (مانند پروستاتیت) شکایت کند، اگرچه این علائم نادر است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد عفونت تریکوموناس باعث افزایش انتقال HIV می‌شود و ممکن است خطر عفونت تریکوموناس در افرادی که HIV مثبت دارند افزایش یابد. به طور خلاصه علائم عفونت تریکوموناس در مردان عبارتند از:
- ترشح شفاف یا سفید از آلت تناسلی
- احساس سوزش در هنگام ادرار کردن
- احساس ناراحتی در هنگام انزال
جلوگیری از عفونت تریکوموناس
مانند بسیاری از بیماری‌های مقاربتی، با استفاده از کاندوم در هنگام تماس جنسی می‌توان از تریکوموناس جلوگیری کرد. کاندوم محافظت خوبی در برابر تریکوموناس دارد. در کنار پیشگیری اولیه، غربالگری می‌تواند به تشخیص موارد بدون علامت و جلوگیری از گسترش بیشتر عفونت کمک کند. به عنوان مثال، جوامعی با شیوع بالای بیماری‌های مقاربتی می‌توانند با استفاده از سواب یا ادرار اول خالی برای تشخیص عفونت‌های تریکوموناس غربالگری شوند.
تشخیص تریکومونیازیس
تریکوموناس را تنها بر اساس علائم نمی‌توان تشخیص داد. با بررسی نمونه سواب (از دهانه رحم برای زنان یا از مجرای ادراری برای مردان) که توسط پزشک معالج گرفته شده، سواب‌های واژینال خود جمع آوری شده یا ادرار دفع شده قابل تشخیص است. نمونه ادرار برای تشخیص تریکوموناس باید شامل ادرار خالی اول (قسمت اول جریان ادرار) باشد، این قسمت از جریان ادرار به طور قابل توجهی بیشتر از سایر قسمت‌ها حاوی ذرات DNA است و تشخیص تریکوموناس را حساس‌تر می‌کند. به طور خلاصه ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است آزمایشات زیر را برای تشخیص تریکوموناس انجام دهد:
- معاینه فیزیکی: برای زنان، این معاینه شامل معاینه لگن می‌شود.
- تست آزمایشگاهی: ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما نمونه‌ای از ترشحات تناسلی را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا علائم عفونت را بررسی کند. در صورت عدم مشاهده تریکوموناس در زیر میکروسکوپ، ممکن است سواب واژینال برای آزمایش بیشتر به آزمایشگاه ارسال شود.
عوارض ابتلا به تریکومونیازیس چیست؟
اگر فرد در معرض این ویروس قرار بگیرد، خطر ابتلا به ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) را افزایش می‌دهد. HIV درمان نشده می‌تواند منجر به ایدز شود. زنانی که مبتلا به بیماری تریک و HIV هستند بیشتر احتمال دارد هر دو بیماری را به شریک خود منتقل کنند. به همین دلیل، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند که زنان مبتلا به HIV حداقل سالی یک بار برای انجام تست تریکومونیازیس آزمایش شوند. اگر در دوران بارداری یا شیردهی مبتلا به تریکومونیازیس شدید، مصرف داروهای ضد عفونی به طور کلی بی خطر است. بدون درمان، تریکومونیازیس خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد:
- زایمان زودرس (زایمان قبل از هفته ۳۷ بارداری).
- وزن کم هنگام تولد (نوزادان با وزن کمتر از ۲/۵ کیلوگرم).
درمان تریکومونیازیس
بدون درمان، تریکوموناس می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد. این بیماری خود به خود از بین نمی‌رود در تمام مدت آلوده شد، افراد آلوده می‌توانند آن را به شرکای جنسی خود منتقل کنند. داروهای ضد عفونی خوراکی تریکوموناس را می‌کشند. پزشک ممکن است مترونیدازول (Flagyl®) یا تینیدازول (Tindamax®) تجویز کند. رعایت نکات زیر هنگام درمان ضروری است:
- یک دوز واحد تا ۹۵ درصد از زنان مبتلا را درمان می‌کند. مردان و زنان ممکن است نیاز به مصرف دارو برای پنج تا هفت روز داشته باشند.
- فرد و شرکای جنسی اش باید تحت درمان تریکوموناس قرار بگیرند، در غیر این صورت همچنان عفونت را به سایر نواحی نیز منقل می‌کنند.
- فرد نباید یک هفته پس از اتمام دارو رابطه جنسی داشته باشد تا به دارو زمان دهد که عفونت را از بین ببرد و علائم برطرف شود. رابطه جنسی زودهنگام می‌تواند منجر به عفونت مجدد شود.
- فرد باید در عرض سه ماه به ارائه دهنده خدمات درمانی خود مراجعه کند تا مطمئن شود دیگر آلوده نیست.
هنگام مصرف مترونیدازول یا تینیدازول نباید الکل بنوشید. این ترکیب می‌تواند باعث تهوع و استفراغ شدید و ضربان سریع قلب شود. داروها همچنین ممکن است عوارض جانبی مانند سوزش سردل، طعم فلز در دهان و عفونت قارچی واژن را ایجاد کنند.
معرفی فیلم آموزش انگل شناسی ۲ (تک یاخته و حشره)
آلودگی انسان به انواع جدیدی از کرم‌ها و تک یاختههای انگلی مانند تریکوموناس واژینالیس، با افزایش رفت و آمد بین افراد مختلف در قسمت‌های مختلف دنیا و مهاجرت، افزایش یافته است. تحولات سریع در علوم و فنون نوین، پیشرفت‌های وسیعی در علوم پزشکی به وجود آورده است که منجر به تشخیص و درمان بسیاری از عفونت‌ها شده است. اهمیت شناخت انگل‌ها از لحاظ مورفولوژی و نحوه عملکرد و پاتوژنیسیته آن‌ها در ایجاد عفونت در انسان می‌تواند منجر به راهکارهای مفیدی در امر درمان، از جمله ساخت و طراحی واکسن و داروهای موثر گردد.
این فرادرس توسط آقای هومن حنیفه پور دانشجوی دکتری تخصصی میکروب شناسی (محقق برتر در دانشگاه لویی پاستور فرانسه) تدریس و به کمک تیم فرادرس تهیه و تدوین شده است. در این آموزش ویدئویی درس انگل شناسی پزشکی در جهت توسعه علمی و آموزشی دانشجویان، در دو بخش انگل‌های تک یاخته‌ای و انگل‌های خارجی (حشرات) که از نظر مورفولوژی، اپیدمیولوژی و راه‌های پیشگیری و درمان بر اساس معتبرترین رفرنس های دنیا است، گردآوری و تهیه شده است. این آموزش برای دانشجویان رشته‌های پزشکی، دامپزشکی، پرستاری، زیست شناسی، میکروب شناسی و علوم آزمایشگاهی مناسب است.
آیا ممکن است فرد چند بار به تریکومونازیس مبتلا شود؟
افراد ممکن است چندین بار تریکوموناس را بگیرند تقریباً از هر پنج نفری که تحت درمان تریکوموناس قرار گرفته اند، یک نفر در عرض سه ماه دوباره مبتلا می‌شود. برای جلوگیری از عفونت مجدد، فرد و شرکای جنسی او باید همزمان داروهای ضد عفونی مصرف کنند. پس از اتمام درمان، باید یک هفته قبل از رابطه جنسی منتظر بمانند تا به دارو زمان کار داده شده و علائم بیماری برطرف شود. اگر فرد در دوران بارداری یا شیردهی مبتلا به تریکوموناس شده باشد، مصرف داروهای ضد عفونت به طور کلی بی خطر است.
