مهم ترین نکات و اطلاعات راجع به قرنیه

چشم انسان یکی از مهم‌ترین اندام‌های او برای برقراری ارتباط و درک محیط اطراف است. این اندام از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود که قرنیه و صلبیه خارجی‌ترین بخش آن را تشکیل می‌دهند. قرنیه، دریچه بینایی و اولین گذرگاه نور برای ورود به چشم است. در این مطلب توضیح می‌دهیم قرنیه چیست و آسیب آن چه مشکلاتی برای بینایی ایجاد می‌کند.

«قرنیه» (Cornea) بافت محکم، شفاف و بی‌رنگ بخش جلویی کره چشم است و از لایه‌های مختلف سلولی و بدون سلول تشکیل می‌شود. این لایه با عرض ۱۱-۱۲ میلی‌متر و طول ۹-۱۱ میلی‌متر یک پنجره بیضی‌شکل در چشم انسان است و در برابر ورود باکتری‌ها، گرد و خاک و بخشی از اشعه فرابنفش خورشید از چشم محافظت می‌کند. قرنیه از پروتئین و سلول تشکیل شده است و برخلاف سایر بافت‌های بدن رگ خونی در آن وجود ندارد.

قرنیه چشم کجاست ؟

لایه محدب و شفاف قرنیه در بخش جلویی کره چشم قرار دارد که مردمک، عنبیه و بخشی از صلبیه را می‌پوشاند. این لایه خارجی‌ترین بخش چشم و در تماس با محیط خارج از بدن است.

قرنیه از چه بخش هایی تشکیل شده است ؟

پنج لایه بافت برای تشکیل قرنیه کنار هم قرار می‌گیرند.

• «اپیتلیوم» (Epithelium): خارجی‌ترین بافت قرنیه بافت پوششی اپیتلیوم است که مویرگی وارد آن نمی‌شود. به همین دلیل اکسیژن و موادغذایی را از اشک دریافت می‌کند. میلیون‌ها رشته عصبی وارد شده به اپیتلیوم قرنیه، این بافت را به یکی از حساس‌ترین بخش‌های بدن انسان تبدیل کرده است.
• «لایه بومن» (Bowman’s layer): غشای بومن لایه‌ای نرم و فاقد سلول است که اپیتلیوم را به استروما متصل می‌کند. این لایه خودترمیمی ندارد و آسیب آن دائمی خواهد بود.
• «استروما» (Stroma): این لایه با ترکیبی از ماتریکس خارج سلولی و کراتینوسیت‌ها، ضخیم‌ترین بخش قرنیه ($$\mathrm{۲}\mu m$$

• ) را تشکیل می‌دهد. استروما لایه‌ای از بافت پیوندی با خاصیت کشسانی اما سخت است که پروتئین و آب ترکیبات اصلی آن هستند. لایه‌های کلاژن و گلیکوزآمینوگلایکان در این لایه با نظم بسیار زیادی کنار هم سازمان‌دهی شده‌اند. برآمدگی قرینه به دلیل وجود استروما است.
• «غشای دسمه» (Descemet’s membrane): غشای دسمه غشای پایه اندوتلیوم قرنیه و لایه‌ای نازک، فاقد سلول و متراکم است که استروما را از اندوتلیوم جدا می‌کند. این بخش در حفظ هومئوستازی، ساختار و شفافیت قرنیه نقش مهمی دارد. این بخش مثل استروما از فیبرهای کلاژن تشکیل شده است اما نوع کلاژن موجود در آن با استروما متفاوت است. آسیب غشای دسمه به‌وسیله اندوتلیوم قرنیه ترمیم می‌شود.
• «اندوتلیوم» (Endothelium): اندوتلیوم لایه‌ای نازک است که از یک ردیف سلول تشکیل می‌شود. سلول‌های این لایه آب اضافی موجود در استروما را جذب می‌کنند. اگر سلول‌های اندوتلیوم قرنیه به هر دلیلی نتواند آب اضافه استروما را خارج کنند، تجمع آب منجر به تورم استروما و تاری دید خواهد شد.

وظیفه قرنیه چیست ؟

قرنیه علاوه بر محافظت چشم در برابر آلودگی‌های محیطی، در تنظیم نور ورودی به چشم و متمرکز کردن آن نقش مهمی دارد. ۶۵-۷۵٪ قدرت چشم در متمرکز کردن نور به دلیل وجود این بخش است. نور پس از عبور از قرنیه به دلیل شکل محدب این بخش، به شکل یک دسته نوری متمرکز به عدسی می‌رسد. همچنین، قرنیه با جلوگیری از عبور بخش زیادی از پرتوهای فرابنفش از آسیب عدسی و شبکیه جلوگیری می‌کند.

بیماری های قرنیه چیست ؟

عفونت یا آسیب بافت قرنیه ممکن است بینانی فرد را دچار مشکل کند. اختلال‌های قرنیه منجر به تغییر رنگ، ایجاد زخم یا از بین رفتن شفافیت قرنیه و تاری دید می‌شوند. مشکلات زیر ازجمله بیماری‌های قرنیه هستند.

• خشکی قرنیه: خشکی چشم زمانی ایجاد می‌شود که غدد اشکی، مایع کافی برای مرطوب نگه‌داشتن بافت خارجی چشم ترشح نمی‌کنند. این مایع از آب، مولکول چربی، مخاط و آنتی‌بادی‌ها تشکیل شده است. این شرایط منجر به خارش، درد، قرمز شدن، سوختن چشم و تاری دید می‌شود.
• «التهاب قرنیه» (Keratitis): التهاب قرنیه به دلیل عفونت ویروسی و قارچی، کمبود ویتامین A، لنزهای تماسی و خراش در قرنیه ایجاد می‌شود. در این وضعیت چشم به نور حساس می‌شود، ترشح غدد اشکی افزایش می‌یابد، شخص احساس می‌کند چشم خارجی در چشم او وجود دارد، بینایی کاهش پیدا می‌کند و دید فرد تار می‌شود.
  

  

• خراش قرنیه: قرنیه می‌تواند زخم یا خراش کوچک و کم‌عمق ایجاد شده را ترمیم کند اما زخم‌های عمیق این بخش بینایی را مختل می‌کند. ورود هر جسم خارجی به چشم می‌تواند در قرنیه خراش ایجاد کند.
• تحلیل قرنیه: بیش از ۲۰ بیماری شناخته شده است که می‌تواند منجر به تحلیل یا تغییر شکل قرنیه شود. این شرایط با تغییر نظم لایه‌های قرنیه منجر به تاری دید می‌شود. «دیستروفی فوچس» (Fuchs’ Dystrophy) یکی از بیماری‌های تحلیل قرنیه هستند.
  • دیستروفی فوچس: این بیماری ژنتیکی وابسته به «کروموزوم‌های غیرجنسی» (Autosomal Chromosomes) و ژن آن غالب است. در این بیماری اندوتلیال قرنیه تغییر شکل می‌دهد و با افزایش ضخامت این لایه منجر به ایجاد هاله‌ای در بافت قرنیه و تاری دید می‌شود. در موارد شدید برای درمان نیاز به جراحی وجود دارد.
• عفونت‌های میکروبی: رشد و تکثیر باکتری‌ها و ویروس‌های مختلف در چشم منجر به آسیب لایه‌های بافتی قرنیه و مشکلات بینایی می‌شود. برای مثال ویروس هرپس I منجر به ایجاد زخم و التهاب در قرنیه و کاهش دید می‌شود. آمیب آکانتاموبیا یکی دیگر از میکروب‌هایی است که استفاده از لنزهای تماسی احتمال ورود آن به چشم را افزایش می‌دهد. عفونت ناشی از این آمیب نادر اما شدید است و ممکن است منجر به از دست دادن بینایی فرد شود.

قوز قرنیه چیست ؟

قوز قرنیه یکی از انواع دیستروفی‌های قرنیه است. در این بیماری شکل محدب قرنیه تغییر می‌کند و شبیه به مخروط می‌شود. این بیماری با تاری دید و حساسیت چشم همراه است.اگرچه تصور می‌شود عوامل محیطی و ژنتیکی هر دو در ایجاد این بیماری نقش دارند. دلیل اصلی این دیستروفی مشخص نیست. وجه مشترک تمام بیماران مبتلا به قوز قرنیه، کاهش فیبرهای کلاژن در دو لایه استروما و غشای دسمه است. در موارد خفیف و اولیه مشکل بینایی فرد با استفاده از عینک یا لنزهای نرم برطرف می‌شود و در موارد شدید ممکن است نیاز به استفاده از لنزهای سخت (نفوذپذیر به گاز) و لنزهای صلبیه یا در موارد خیلی شدید پیوند قرنیه باشد. سابقه خانوادگی، ابتلا به سندروم داون، «اختلال رنگدانه‌ای شبکیه» (Retinitis Pigmentosa)، «سندروم الرز-دانلوس» (Ehlers-Danlos Syndrome) و تب یونجه ازجمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به قوز قرنیه را افزایش می‌دهند.

کمبود کلاژن ساختار غشاهای قرنیه را به‌هم می‌ریزد و منجر به تجمع آب و تورم قرنیه می‌شود. آب اضافی پس از مدتی به‌وسیله سلول‌ها خارج می‌شود اما زخم حاصل از تورم در قرنیه باقی می‌ماند. قوز قرنیه معمولا همراه با نزدیک‌بینی، تاری دید، تصاویر به‌هم‌ریخته و دید هاله‌ای به خصوص در شب همراه است.

ادم قرنیه چیست ؟

ادم قرنیه ممکن است به دلیل آسیب بافت‌های داخلی قرنیه (اندوتلیال) پس از عمل جراحی، آسیب، عفونت، افزایش فشار داخلی چشم یا التهاب ایجاد شود. در این وضعیت قرنیه به دلیل تجمع آب ورم می‌کند. از آنجا که قرنیه در متمرکز کردن نور و انتقال آن به عدسی نقش دارد، تجمع آب اضافی در این بافت منجر به تاری یا کاهش دید خواهد شد.

آستیگماتیسم

آستیگماتیسم یکی از اختلال‌های شایع بینایی است. این وضعیت به دلیل دیستروفی قرنیه یا عدسی به وجود می‌آید. تغییر شکل هر یک از این بخش‌های چشم سبب می‌شود نور عبوری با زاویه متفاوتی شکسته شود و «عیوب انکساری» (Refractive Error) ایجاد کند. این اختلال با علائم زیر همراه است.

• تاری دید یا دید هاله‌ای
• سردرد
• مشکل دید در شب
• خستگی چشم

رفلکس قرنیه چیست ؟

قرنیه اولین لایه چشم است که جسم خارجی را حس می‌کند. برخورد جسم خارجی با قرنیه دو «عمل انعکاسی» (Reflex) و غیرارادی را تحریک می‌کند.

• پلک زدن غیرارادی: به این عمل انعکاس قرنیه گفته می‌شود. برخورد جسم خارجی با اپیتلیوم قرنیه، انتهای نورون‌های موجود در این لایه یا گیرنده‌های مکانیکی را تحریک و پیام عصبی را به اعصاب سه‌قلو چشم منتقل می‌کند. این پیام با تحریک ماهیچه‌های حلقوی چشم، سبب پلک زدن غیرارادی خواهد شد.
• تشکیل اشک: تحریک گیرنده‌های حسی قرنیه از مکانیسمی مشابه پلک زدن تشکیل اشک را تحریک می‌کند با این تفاوت که عصب پاراسمپاتیک در این انعکاس، غدد اشکی را تحریک خواهد کرد.

دلیل نازک شدن قرنیه چشم چیست ؟

«نازک شدن قرنیه» (Corneal Ectasia) یکی از اختلال‌های نادر سطح قرنیه است که بر اثر کاهش مایع موجود در لایه‌های مختلف ایجاد می‌شود. این اختلال منجر به تغییر شکل و بیرون‌زدگی قرنیه خواهد شد. قوز قرنیه، زخم‌های ایجاد شده پس از جراحی چشم، «افزایش قطر قرنیه» (Keratoglobus) و «تحلیل حاشیه دسمه» (Pellucid Marginal Degeneration | PMD) بیماری‌هایی هستند که که قرنیه در آن‌ها نازک می‌شود.

سوراخ شدن قرنیه چیست ؟

سوراخ شدن قرنیه یا پارگی قرنیه یکی از اختلال‌های قرنیه است که در اثر از بین رفتن چند لایه سطحی یا کل لایه‌های این بخش چشم ایجاد می‌شود. این اختلال ممکن حین جراحی‌های چشم، بر اثر عفونت یا آسیب‌های فیزیکی ایجاد شود و ممکن است رنگ قرنیه را تغییر دهد. درمان سوراخ شدن قرنیه بر اساس میزان و محل آسیب متفاوت است.

درمان بیماری های قرنیه

درمان بیماری‌های قرنیه با توجه به میزان آسیب و شدت بیماری متفاوت است. در بعضی موارد خفیف علائم با مصرف دارو، قطره‌های چشمی، لنز‌های تماسی یا عینک درمان می‌شوند و در موارد شدید ممکن است فرد نیاز به جراحی داشته باشد.

• جراحی لیزر: «فوتوتراپیوتیک کراتکتومی» (Phototherapeutic Keratectomy | PTK) یکی از جراحی‌های است که به‌وسیله لیزر شکل قرنیه را تغییر می‌دهد و مشکلات آن را درمان می‌کند.
• پیوند قرنیه: اگر آسیب قرنیه زیاد باشد و امکان درمان با روش‌های دیگر وجود نداشته باشد، فرد نیاز به پیوند قرنیه خواهد داشت. برای این عمل از قرنیه فرد اهداکننده یا قرنیه مصنوعی استفاده می‌شود.

عمل پیوند قرنیه چیست ؟

عمل پیوند قرنیه یکی از جراحی‌های چشم است که برای درمان آسیب‌های شدید این بخش شفاف چشم استفاده می‌شود. در این جراحی تمام یا بخشی از بافت قرنیه به‌وسیله بافت احیایی از یک انسان دیگر جایگزین خواهد شد. پیوند قرنیه معمولا با موفقیت همراه است اما مثل سایر عمل‌های پیوند ممکن است بافت به دلیل عملکرد سیستم ایمنی پس زده شود. شرایط زیر، فرد ممکن است نیاز به پیوند قرنیه داشته باشند.

• قوز قرنیه
• دیستروفی فوچس
• نازک شدن یا پاره شدن قرنیه
• زخم قرنیه بر اثر ورود جسم خارجی یا عفونت

برای انجام عمل پیوند قرنیه سطح چشم بی‌حس خواهد شد و پلک‌ها به‌وسیله گیره نگه داشته می‌شوند. سپس پزشک بخش آسیب‌دیده یا تمام قرنیه را خارج و با بافت پیوندی جایگزین می‌کند. پیوند قرنیه بر اساس میزان آسیب و نوع بافت ممکن است کلی یا جزئی باشد و با سه فرایند انجام شود.

• پیوند کامل قرنیه یا کراتوپلاستی نفودی (Penetrating Keratoplasty | PK)
• پیوند بخشی از قرنیه یا کراتینوپلاستی عمیق لایه جلویی ( Deep Anterior Lamellar Keratoplasty| DALK)
• جایگزینی بافت اندوتلیال کراتینوپلاستی غشای دسمه و اندوتلیال (Descemet’s Stripping Endothelial Keratoplasty | DSEK or DSAEK)

قرنیه مصنوعی چیست ؟

«پروتزهای قرنیه» (Keratoprosthesis) یا قرنیه مصنوعی، ساختارهای مهندسی شده‌ای هستند که می‌توان از آن‌ها در پیوند قرنیه استفاده کرد. استفاده از این پروتزها امکان رد پیوند را کاهش می‌دهد. قطر این پروتزها به اندازه لنزهای تماسی معمول است و از دو بخش اصلی تشکیل می‌شوند.

• مرکز شفاف: مرکز قرنیه مصنوعی از پلیمری شفاف ساخته می‌شود که نقش آن متمرکز کردن نور است.
• حاشیه مات: حاشیه این پروتز از پلیمرهای اسفنجی، غیرشفاف و سفیدرنگی تشکیل شده است که بستری برای رشد سلول‌های اندوتلیال قرنیه فراهم می‌کند.

توپوگرافی قرنیه چیست ؟

توپوگرافی قرنیه یک روش تصویربرداری سه‌بعدی و غیرتهاجمی برای بررسی دقیق انحنا و شکل سطح جلویی قرنیه است. پزشک با کمک این روش تغییر شکل قرنیه را مشخص و برای انتخاب بهترین روش درمانی برنامه‌ریزی می‌کند. توپوگرافی قرنیه معمولا در شرایط زیر استفاده می‌شود.

• زخم‌های عمیق ایجاد شده به دلیل عفونت یا ورود جسم خارجی به چشم منجر به تغییر انحنای قرنیه و اختلال بینایی می‌شود. به کمک توپوگرافی می‌توان میزان تغییر انحنای قرنیه را تخمین زد.
• رشد بافت پیوندی سطح چشم یا تجمع پروتئین‌ها در سطح صلبیه منجر به ایجاد ناخنک چشم می‌شود. این زائده ممکن است به قرنیه گسترش پیدا کند. توپوگرافی قرنیه اندازه دقیق این زائده را مشخص می‌کند.
• توپوگرافی قرنیه به بررسی میزان تغییر شکل قرنیه در بیمایر قوز قرنیه و آستیگماتیسم چشم کمک می‌کند.
• پزشک به کمک این تصویربرداری می‌تواند لنز تماسی مناسب برای بیمار را تعیین کند.

تفاوت توموگرافی با توپوگرافی قرنیه چیست ؟

توموگرافی قرنیه تصویر دقیق از تمام شکل قرنیه (سطح جلویی و عقبی) در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

جمع بندی

در این مطلب دیدیم که قرنیه بافت شفاف و محدب جلوی چشم است. همچنین، گفتیم که مردک، قرنیه و بخشی از صلبیه را می‌پوشاند و در محافظت از چشم و متمرکز کردن نور برای عدسی نقش دارد.