ماضی نقلی در عربی دو کاربرد دارد. یکی، برای تاکید بر کاری که در گذشته انجام و آثارش به جا مانده استفاده می‌شود و دیگری، برای تاکید بر یک کار و از بین برن شک و شبهه نسبت به آن است. به عنوان مثال اگر بخواهیم شک و تردید نسبت به انجام یک کار در زمان گذشته را از بین ببریم، به سراغ فعل ماضی نقلی می‌رویم. در این نوشته درباره کاربردهای ماضی نقلی در عربی، نحوه ساخت و شیوه صحیح و متداول منفی کردن صحبت خواهیم کرد. بررسی ترجمه صحیح این نوع از فعل و تفاوت آن با ماضی مطلق از دیگر نکاتی است که در این نوشته بررسی می‌کنیم.
انواع ماضی در عربی
پیش از شروع هر توضیحی بهتر است ببینیم افعال مربوط به گذشته چند دسته هستند و کاربرد صحیح آنها منوط به داشتن چه شرایطی است. به طور کلی فعل ماضی در عربی به چهار دسته «ماضی مطلق، ماضی استمراری، ماضی نقلی و ماضی بعید» تقسیم‌بندی می‌شود.
برای توضیح درباره کاری که در گذشته انجام شده و به پایان رسیده اما آثارش به جا مانده باید از ماضی مطلق استفاده کنیم. همچنین اگر درباره کاری که انجام شده، شک و شبهه‌ای باشد که بخواهیم آن را بر طرف کنیم یا اگر قصدمان تاکید بر انجام کاری است که در گذشته انجام شده، می‌توانیم از فرمول ساخت ماضی نقلی در عربی استفاده کنیم.
اگر در زمان صحبت هدف‌مان از جمله نشان دادن کاری است که در گذشته به صورت مستمر انجام گرفته باید به سراغ فعل ماضی استمراری برویم. برای استفاده از فعل ماضی بعید نیز باید شرایط انجام گرفتن یک کار قبل از کار دیگر در زمان گذشته برقرار باشد و تنها در چنین صورتی می‌توانیم به سراغ فعل ماضی بعید برویم.
اساس ساخت انواع فعل ماضی بر ماضی مطلق استوار است. یعنی قبل از هر چیزی باید شیوه صرف صحیح فعل در زمان ماضی ساده را بلد باشیم تا بتوانیم بدون غلط به سراغ ماضی نقلی، بعید و… برویم. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| صرف فعل ماضی در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب | |
| ضمیر | فعل – ترجمه |
| هو – لغائب | جعل – گذاشت |
| هما – الغائبان | جعلا – گذاشتند |
| هم – الغائبون | جعلوا – گذاشتند |
| هی – للغائبه | جعلت – گذاشت |
| هما – الغائبتان | جعلتا – گذاشتند |
| هن – الغائبات | جعلن – گذاشتند |
| أنت – المخاطب | جعلتَ – گذاشتی |
| أنتما – المخطبان | جعلتما – گذاشتید |
| أنتم – المخاطبون | جعلتم – گذاشتید |
| أنتِ – المخاطبه | جعلتِ – گذاشتی |
| أنتما – المخطبان | جعلتما – گذاشتید |
| أنتن – المخاطبات | جعلتن – گذاشتید |
| أنا – المتکلم‌الوحده | جعلتُ گذاشتم |
| نحن – المتکلم مع‌الغیر | جعلنا – گذاشتیم |
برای منفی کردن ماضی مطلق تنها کاری که باید انجام بدهیم این است که کلمه «ما» را به ابتدای فعل اضافه کنیم و مابقی فعل را بدون تغییر بنویسیم. به مثال زیر توجه کنید.
جعلتِ –> ما جعلتِ –> نگذاشته‌ای
نکته: برای منفی کردن ماضی مطلق می‌توان از فرمول «لم + مضارع مجزوم» نیز استفاده کرد.
ما جعلتِ –> نگذاشته‌ای
لم تجعلی –> نگذاشته‌ای
شیوه ساخت ماضی نقلی در عربی
اکثر مشتقات فعل ماضی در زبان عربی یا همراه با حرف اضافه می‌آید یا انتهای آنها مجزوم می‌شود و در حالت سوم ممکن است همراه با حرف اضافه آخر آنها نیز مجزوم شود. برای ساخت فعل ماضی نقلی از فرمولی استفاده می‌کنیم که در آن کلمه «قد» به ابتدای فعل ماضی اضافه می‌شود. اما تغییری در مابقی فعل ایجاد نمی‌شود و به همان صورت ساده نوشته می‌شود.
قد + فعل ماضی = ماضی نقلی
برای فهم بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی | |
| ضمیر | فعل ماضی نقلی |
| هو – الغائب | قد جعل – گذاشته‌است |
| هما – الغائبان | قد جعلا – گذاشته‌اند |
| هم – الغائبون | قد جعلوا – گذاشته‌اند |
| هی – الغائبه | قد جعلت – گذاشته‌است |
| هما – الغائبتان | قد جعلتا – گذاشته‌اند |
| هن – الغائبات | قد جعلن – گذاشته‌اند |
| أنت – المخاطب | قد جعلتَ – گذاشته‌ای |
| أنتما – المخطبان | قد جعلتما – گذاشته‌اید |
| أنتم – المخاطبون | قد جعلتم – گذاشته‌اید |
| أنتِ – المخاطبه | قد جعلتِ – گذاشته‌ای |
| أنتما – المخطبان | قد جعلتما – گذاشته‌اید |
| أنتن – المخاطبات | قد جعلتن – گذاشته‌اید |
| أنا – المتکلم‌الوحده | قد جعلتُ گذاشته‌ام |
| نحن – المتکلم مع‌الغیر | قد جعلنا – گذاشته‌ایم |
نکته: برای ساخت فعل ماضی نقلی همواره باید از قد استفاده کنیم. اما در برخی موارد حضور قد در جمله‌ای که فعل ماضی دارد به معنی نقلی شدن فعل ماضی نیست. بلکه صرفا می‌تواند معنای «همانا، هنگامی که و زمانی که» بدهد.
شکل منفی ماضی نقلی در عربی
در زبان عربی، در کنار قواعد هر فعلی باید یک جای مخصوص هم برای قاعده نحوه منفی کردن آن فعل باز کنیم. مثلا در مورد فعل ماضی ساده یا ماضی مطلق می‌توانیم با به کار بردن کلمه «ما» قبل از شکل فعل ماضی آن را منفی کنیم. آمدن «ما» بر سر فعل ماضی تغییری در آن ایجاد نمی‌کند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
ما جعل (للغائب) – ماذهبوا (للغائبون) – ما نرجع (للمتکلم مع‌الغیر) – ما درَّسن (للغائبات) – ما کتبتُ (للمتکلم الوحده)
تفاوت نسخه منفی ماضی مطلق و ماضی نقلی در این است که باید به جای «ما» از کلمه «لمّا» در ابتدای شکل مضارع همان فعل استفاده شود. به عبارتی دیگر، برای منفی کردن ماضی نقلی در عربی، ابتدا باید کلمه «قد» فعل ماضی را حذف کنیم. فعل را در همان صیغه به زمان مضارع ببریم. «لما» را به ابتدای فعل مضارع اضافه کنیم. از آنجا که «لم و لما» کلمات مجزوم‌ساز هستند، باید تغییرات مربوط به جزم را به انتهای فعل مضارع وارد کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
قد جعلوا –> قد جعلوا –> یجعلون –> لما یجعلون –> لما یجعلوا –> هنوز نگذاشته‌اند
برای درک بهتر به صرف شکل منفی ماضی نقلی در جدول زیر توجه کنید.
| صرف فعل ماضی نقلی منفی در عربی | |
| ماضی نقلی – ترجمه | شکل منفی ماضی نقلی – ترجمه |
| قد جعل – گذاشته‌است | لما یجعلْ – (هنوز) نگذاشتهاست |
| قد جعلا – گذاشته‌اند | لما یجعلا – (هنوز) نگذاشته‌اند |
| قد جعلوا – گذاشته‌اند | لما یجعلوا – (هنوز) نگذاشته‌اند |
| قد جعلت – گذاشته‌است | لما تجعلْ – (هنوز) نگذاشتهاست |
| قد جعلتا – گذاشته‌اند | لما تجعلا – (هنوز) نگذاشته‌اند |
| قد جعلن – گذاشته‌اند | لما یجعلن – (هنوز) نگذاشته‌اند |
| قد جعلتَ – گذاشته‌ای | لما تجعلْ – (هنوز) نگذاشته‌ای |
| قد جعلتما – گذاشته‌اید | لما تجعلا – (هنوز) نگذاشته‌اید |
| قد جعلتم – گذاشته‌اید | لما تجعلوا – (هنوز) نگذاشته‌اید |
| قد جعلتِ – گذاشته‌ای | لما تجعلی – (هنوز) نگذاشته‌ای |
| قد جعلتما – گذاشته‌اید | لما تجعلا – (هنوز) نگذاشته‌اید |
| قد جعلتن – گذاشته‌اید | لما تجعلن – (هنوز) نگذاشته‌اید |
| قد جعلتُ گذاشته‌ام | لما أجعلْ – (هنوز) نگذاشته‌ام |
| قد جعلنا – گذاشته‌ایم | لما نجعلْ – (هنوز) نگذاشته‌ایم |
نکته: هرگاه از کلمه «لما» بر سر فعل ماضی استفاده شود آن را منفی نمی‌کند بلکه در ترجمه به «هنگامی که، زمانی که، موقعی که» ترجمه می‌شود.
کمی بالاتر اشاره کردیم که می‌توان با اضافه کردم کلمه لما به صیغه مضارع مجزوم صیفه فعل از آن یک فعل ماضی مطلق منفی ساخت. گاهی‌اوقات از کلمه «لم» نیز برای منفی کردن ماضی نقلی استفاده می‌شود. در صورتی که بخواهیم از این کلمه برای منفی کردن استفاده کنیم، بعد از فعل باید یک کلمه «بعد» به ترکیب جمله اضافه کنیم. برای فهم بهتر به فرمول زیر توجه کنید.
لم + فعل مضارع مجزوم + بعد = ماضی نقلی مفی
برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی با لم | |
| ماضی نقلی | ماضی نقلی منفی |
| قد جعل – گذاشته‌است | لم یجعلْ بعد – هنوز نگذاشتهاست |
| قد جعلا – گذاشته‌اند | لم یجعلا بعد- هنوز نگذاشته‌اند |
| قد جعلوا – گذاشته‌اند | لم یجعلوا بعد- هنوز نگذاشته‌اند |
| قد جعلت – گذاشته‌است | لم تجعلْ بعد – هنوز نگذاشتهاست |
| قد جعلتا – گذاشته‌اند | لم تجعلا بعد- هنوز نگذاشته‌اند |
| قد جعلن – گذاشته‌اند | لم یجعلن بعد – هنوز نگذاشته‌اند |
| قد جعلتَ – گذاشته‌ای | لم تجعلْ بعد – هنوز نگذاشته‌ای |
| قد جعلتما – گذاشته‌اید | لم تجعلا بعد – هنوز نگذاشته‌اید |
| قد جعلتم – گذاشته‌اید | لم تجعلوا بعد – هنوز نگذاشته‌اید |
| قد جعلتِ – گذاشته‌ای | لم تجعلی بعد – هنوز نگذاشته‌ای |
| قد جعلتما – گذاشته‌اید | لم تجعلا بعد – هنوز نگذاشته‌اید |
| قد جعلتن – گذاشته‌اید | لم تجعلن بعد – هنوز نگذاشته‌اید |
| قد جعلتُ گذاشته‌ام | لم أجعلْ بعد – هنوز نگذاشته‌ام |
| قد جعلنا – گذاشته‌ایم | لم نجعلْ بعد- هنوز نگذاشته‌ایم |
روش ترجمه ماضی نقلی از عربی به فارسی
در زبان فارسی ماضی نقلی با استفاده از صفت مفعول ساخته می‌شود و این صفت را به وسیله مصدر فعل می‌سازیم. برای این کار ابتدای «ن» انتهای مصدر را حذف می‌کنیم. سپس با اضافه کردن «ه» به انتهای مصدر از آن صفت مفعولی می‌سازیم. مانند مثال زیر:
گذاشتن –> گذاشت + ه –> گذاشته
با اضافه شدن پسوندهای «ام، ای، است، ایم، اید، اند» در انتهای صفت مفعولی می‌توانیم از آن فعل ماضی نقلی بسازیم.
برای ترجمه ماضی نقلی از عربی به فارسی باید به مصدر فعل و زمان آن توجه کنیم. اگر ماضی نقلی در متن همراه با لم و بعد بود باید به خاطر داشته‌باشیم که آوردن قید هنوز در ترجمه ضروری. اما در صورتی که برای ترجمه لما از هنوز استفاده نکردیم ایرادی به ترجمه فعل وارد نمی‌شود.
سوالات رایج مربوط به ماضی نقلی
در این قسمت به برخی از سوالات مربوط به مبحث ماضی نقلی به اختصار پاسخ داده‌ایم.
چه زمانی از ماضی نقلی در عربی استفاده می‌شود؟
اساسا ماضی نقلی به فعلی می‌گویند که در زمان گذشته شروع شده اما آثار آن تا زمان صحبت کردن باقی مانده باشد. عربی هم از این قاعده مستثنی نیست. تنها نکته‌ای که باید مدنظر قرار داد این است که گاهی‌اوقات در زبان عربی برای تاکید بر یک عمل و از بین بردن شک و شبهه پیرامون آن از ماضی نقلی در جملات استفاده می‌شود.
ماضی نقلی در عربی چگونه ساخته می‌شود؟
برای ساخت ماضی نقلی در عربی کافی است کلمه قد را به ابتدای شکل ساده فعل ماضی یا همان ماضی مطلق اضافه کنیم.
ماضی نقلی چگونه منفی می‌شود؟
برای منفی کردن ماضی نقلی می‌توانیم از کلمه لما + شکل مضارع فعل استفاده کنیم. باید به خاطر داشته باشیم که «لما» از کلمات مجزوم‌ساز فعل است و باید قاعده جزم را در مورد فعل‌های مضارع مربوط به ماضی نقلی رعایت کنیم.
تمرین‌های مربوط به مبحث ماضی نقلی در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «ماضی نقلی در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. سمعتُ چه صیغه‌ای است؟
مذکر غائب
مذکر مخاطب
مونث غائب
متکلم‌وحده
۲. کدام پاسخ عبارت «خرج التلامیذ من صفوفهم و …. إلی بیوتهم.» را کامل می‌کند؟
ذهبا
ذهبت
ذهبوا
ذهبتم
۳. صیغه غائبات فعل دَرَسَ کدام است؟
درسنَ
درسنا
درسوا
درستُّن
۴. ماضی نقلی فعل نَصَرَ از صیغه للمخاطبون کدام است؟
قدنصرن
قد ینصرون
قد نصروا
قد نصرتم
۵. شکل منفی فعل «قد کتبتِ» کدام است؟
لم تکتبین
لما تکتبی
لما تکتبا
لما کتبتِ
جمع‌بندی
در این نوشته یاد گرفتیم که می‌توانیم با اضافه کردن قد به ابتدای ماضی ساده به راحتی ماضی نقلی بسازیم و آن را برای کارهایی استفاده کنیم که در گذشته انجام شده اما آثارش تا به امروز باقی مانده‌است. گاهی‌اوقات در عربی از این فعل، برای تاکید بر انجام کار و از بین بردن شک و شبهه نیز استفاده می‌کنند. همچنین با اضافه کردن دو کلمه «لما» یا «لم» به ابتدای شکل مضارع صیغه فعل مورد نظر می‌توانیم یک فعل ماضی نقلی منفی بسازیم. این کلمات مجزوم‌ساز هستند و هنگام استفاده باید دقت کنیم تا شکل صحیح فعل مضارع را به کار ببریم.
