مشاوره و آموزش تحصیلی ریسمونک
0

آموزش صفت لیاقت در زبان فارسی

آموزش صفت لیاقت در زبان فارسی

 

صفت لیاقت یکی از انواع صفات بیانی است و معنای لیاقت و شایستگی در چیزی را به موصوف خود می‌دهد. برای مثال، صفت لیاقت «خواندنی» در گروه اسمی «کتاب خواندنی» نشان‌دهنده شایستگی «کتاب» برای «خواندن» است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم صفت لیاقت چیست و انواع صفت لیاقت، ساختار اصلی، جایگاه و نقش دستوری‌ آن را با مثال بررسی می‌کنیم. همچنین با دیگر انواع صفات بیانی، آشنا می‌شویم. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که میزان یادگیری خود را بسنجید.

فهرست مطالب این نوشته

صفت لیاقت چیست؟

صفت لیاقت شایستگی و لیاقت موصوف خود در موردی خاص را نشان می‌دهد. این صفت، یکی از انواع صفت‌های بیانی است که بعد از اسم‌های دیگر قرار می‌گیرد و به‌عنوان وابسته آن‌ها در گروه‌های اسمی و جمله‌ها، ایفای نقش می‌کند. صفت لیاقت معمولاً با ترکیب «مصدر + ی» ساخته می‌شود اما ساختارهای دیگری چون «بن افعال + گار و…» نیز دارد. در این مطلب با همه صفت‌های لیاقت و جایگاه آن‌ها آشنا می‌شویم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری صفت لیاقت، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم
فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم در فرادرس
کلیک کنید

ساختار اصلی صفت لیاقت

به‌طور معمول، صفت لیاقت از اضافه شدن «ی» به مصدرهای افعال ساخته می‌شود. یعنی برای ساخت یک صفت لیاقت از هر نوع مصدر، کافی است مطابق فرمول زیر عمل کنیم.

مصدر (بن فعل ماضی + -َ ن) + ی

نکته: از فعل‌های مرکب نیز می‌توانیم صفت‌های لیاقت بسازیم. برای نمونه از مصدر فعل مرکب «نشان دادن»، صفت لیاقت «نشان‌دادنی» را ساخته‌ایم.

مثال صفت لیاقت

در جدول زیر، نمونه‌هایی از صفت‌های لیاقت را آورده‌ایم تا با آن‌ها آشنا شوید.

مثالصفت لیاقت
این کتاب خواندنی را بخوان.خواندنی
نلرزد بر خود آن آزاده از فصل خزان صائب
که چون سرو از جهان یک جامه پوشیدنی درد
(صائب تبریزی)
پوشیدنی
او گمان دارد که ایران بردنی است
همچو شیره، سرزمینی خوردنی است
(میرزاده‌ی عشقی)
خوردنی
«چون ما در چیزی دیدنی بنگریم صورت آن چیز اندر چشم ما اثر کند.» (ناصرخسرو)دیدنی
دانم از حالم و مالم خبری داشته باشی
سرنوشت ازلی گرچه ندارد خط خوانا
(غالب دهلوی)
خوانا (خواندنی)

 

مطلب پیشنهادی:

صفت چیست | موصوف چیست و انواع آن کدامند؟ — به زبان ساده

ساختار اصلی صفت لیاقت

جایگاه و نقش دستوری صفت لیاقت

صفت‌های لیاقت به عنوان صفت و وابسته اسم‌هایی به کار می‌روند که نقش‌های اصلی چون نقش فاعلی، مفعولی و… را می‌پذیرند. یعنی صفت‌های لیاقت با اضافه شدن به اسم‌ها، گروه‌های اسمی می‌سازند و آن گروه‌های اسمی، نقش‌های دستوری جمله را ایفا می‌کنند. برای درک بیشتر این توضیحات، به مثال زیر توجه کنید.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نقش‌های دستوری زبان فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی – پایه دوازدهم
فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه دوازدهم در فرادرس
کلیک کنید

مثال

در جدول زیر، هسته و وابسته گروه اسمی موجود در کادر پایین و نقش دستوری کل گروه اسمی را مشخص کرده‌ایم.

حرف‌های گفتنی را به تو گفتم.

گروه اسمینقش دستوری گروه اسمی
هسته: حرف‌ها (اسم)وابسته: گفتنی (صفت لیاقت)مفعول

نکته: صفت‌های لیاقت، از نظر جایگاه، از وابسته‌های پسینی محسوب می‌شوند یعنی بعد از موصوف یا همان هسته خود قرار می‌گیرند.

 

مطلب پیشنهادی:

نقش دستوری چیست؟ – در فارسی و به زبان ساده با مثال

صفت لیاقت به عنوان هسته

واژه‌هایی که به عنوان صفت لیاقت می‌شناسیم، در برخی از جمله‌ها، به‌عنوان هسته نیز به کار می‌روند. در این صورت، آن‌ها دیگر وابسته نیستند بلکه خودشان نقش‌های اصلی را ایفا می‌کنند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از کاربرد صفت‌های لیاقت به‌عنوان هسته را با هم بررسی می‌کنیم.

مثالنقش دستوری صفت لیاقت
خوردنی‌ها را بیاور.نقش مفعول
«درد بی‌درمان دیگر هم داریم که نوشتنی نیست.» (قائم مقام فراهانی)مسند
عاقبت خط غبار از نسخه ما خواندنی است
باد می‌گرداند آوازی که دفتر کرده‌ایم
(بیدل دهلوی)
نقش مسند
فرستاد هرگونه‌ای خوردنی
ز پوشیدنی هم ز گستردنی
(فردوسی)
مفعول / متمم اسم / متمم اسم

 

مطلب پیشنهادی:

هسته در فارسی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

گروه اسمی دارای صفت

انواع صفت لیاقت

صفت‌های لیاقت معمولاً با اضافه کردن «ی» به مصدرهای افعال ساخته می‌شود اما این صفت، انواع دیگری نیز دارد که در جدول زیر، آن‌ها را آورده‌ایم.

انواع صفت لیاقتمثال
مصدر + یگفتنی، خوردنی
فعل‌های امر با معنای لیاقتخامُشی هم چِقَدَر نسخه‌ی تحقیق گشود
که من آیینه‌ی اسرار مگو گردیدم
(بیدل دهلوی)
بن فعل مضارع + اکپوشاک (شایسته پوشیدن)
بن فعل ماضی + گارماندگار (شایسته ماندن)

نکته: خود مصدرها از ترکیب «بن فعل ماضی + -َ ن» ساخته می‌شوند. برای مثال، مصدر فعل «گفتند» کلمه «گفتن» است.

یادگیری صفت لیاقت در فارسی یازدهم با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم صفت لیاقت چیست و نمونه‌هایی از آن را مشاهده کردیم. صفت‌های لیاقت یکی از انواع صفت‌ها هستند که به اسم‌ها اضافه می‌شوند و گروه‌های اسمی می‌سازند. گروه‌های اسمی نیز نقش‌های دستوری مختلفی را در جمله‌های مختلف می‌پذیرند. پس شناخت و یادگیری انواع صفت‌ها و نقش‌های دستوری، برای ما لازم است. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری این موارد، کاربردی هستند.

همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری تمام مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، مجموعه آموزش زیر را مشاهده کنید.

مجموعه آموزش ادبیات فارسی متوسطه
برای تماشای مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس، روی عکس کلیک کنید.

دیگر انواع صفت بیانی

حالا که یاد گرفتیم صفت لیاقت چیست و نقش‌های دستوری و انواع آن را بررسی کردیم، در این بخش با دیگر انواع صفت بیانی نیز آشنا می‌شویم. پرکاربردترین انواع صفت‌های بیانی به جز صفت لیاقت را در فهرست زیر آورده‌ایم.

در ادامه، هرکدام از این صفت‌ها را به‌طور خلاصه و با مثال معرفی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری صفت لیاقت و انوع آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش فارسی – پایه نهم
فیلم آموزش فارسی – پایه نهم در فرادرس
کلیک کنید

صفت بیانی ساده

این صفت‌ها بدون آنکه معنای فاعلی، مفعولی یا لیاقت و نسبی بدهند، یک ویژگی را به موصوف خود نسبت می‌دهند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع صفت بیانی را آورده‌ایم.

مثالصفت ساده
سرش راست بر شد چو سرو بلند
به گفتار خوب و خرد کار بند
(فردوسی)
بلند / خوب
جز حادثه هرگز طلبم کس نکند
یک پرسش گرم جز تبم کس نکند
(رودکی)
گرم

در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع صفت‌های بیانی را با مثال‌های بسیاری توضیح داده‌ایم.

 

مطلب پیشنهادی:

صفت بیانی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

صفت بیانی فاعلی

صفت فاعلی مفهوم انجام‌دهندگی می‌دهد. یعنی موصوف خود را به‌عنوان انجام‌دهنده کاری خاص، توصیف می‌کند. برای مثال صفت «دونده» در گروه اسمی «مرد دونده»، فاعلی است زیرا معنای «کسی که می‌دود» را می‌دهد.

جدول انواع صفت بیانی فاعلی

در جدول زیر، ساختارهای مهم سازنده صفات فاعلی را با مثال آورده‌ایم.

ساختارهای پرکاربرد صفت فاعلیمثال
بن فعل مضارع + -َ ندهشنونده، رونده
بن مضارع + اپویا، گویا
بن مضارع + انگویان، خواهان
بن ماضی و مضارع + گارپرودگار، آموزگار
بن ماضی و مضارع + ارخواستار
اسم / صفت / بن فعل + ارآهنگر، ستمگر
اسم / صفت / بن فعل + کارورزشکار
اسم + اسمگل‌اندام
صفت + اسمخوش‌قلب

 

مطلب پیشنهادی:

صفت فاعلی چیست ؟ – نحوه ساخت در ادبیات فارسی + مثال

تا اینجا یاد گرفتیم صفت لیاقت چیست و انواع آن را بررسی کردیم. در این بخش با انواع دیگری از صفت‌های بیانی یعنی صفت ساده و فاعلی آشنا شدیم. در ادامه نیز صفت مفعولی و نسبی را توضیح می‌دهیم.

نمونه صفت لیاقت

صفت بیانی مفعولی

صفت مفعولی، انجام شدن کاری بر موصوف را بیان می‌کند. برای مثال، صفت مفعولی «آلوده» در گروه اسمی «کفش آلوده»، موصوف خود (کفش) را «چیزی که آلوده شده است.» توصیف می‌کند.

برای یادگیری انواع صفت‌های بیانی، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم
فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه یازدهم در فرادرس
کلیک کنید

جدول انواع صفت بیانی مفعولی

در جدول زیر، مهم‌ترین ساختارهای صفت بیانی را با مثالی برای هرکدام از آن‌ها آورده‌ایم.

ساختارهای مهم صفت بیانی مفعولیمثال
بن فعل ماضی + هشنیده، برده، شسته
اسم + بن ماضی + هرنگ‌رفته
صفت + بن ماضی + هنورسیده
قید + بن ماضی + هزودرسیده
ضمیر مشترک + بن ماضی + هخودفروخته

 

مطلب پیشنهادی:

صفت مفعولی چیست ؟ + نحوه ساخت در ادبیات فارسی + مثال

شروع مطالعه

صفت بیانی نسبی

صفت‌های نسبی، موصوف خود را به مکان، شخص یا چیزی نسبت می‌دهند. برای مثال، صفت نسبی «اروپایی» در گروه اسمی «زنان اروپایی»، موصوف خود را به «قاره اروپا» نسبت می‌دهد. در ادامه با ساختارهای مختلف صفات نسبی آشنا می‌شویم.

جدول انواع صفت بیانی نسبی

در جدول زیر، انواع ساختارهای سازنده صفت‌های نسبی را آورده‌ایم..

ساختارهای صفت نسبیمثال
اسم / ضمیر / صفت + یابری، احمدی، سیاهی
اسم / صفت + انهمحترمانه، مهربانانه
اسم / صفت + انیرحمانی، جسمانی
اسم / صفت / قید + ینپشمین، دروغین
اسم / صفت / قید + ینهپشمینه، پیشینه
اسم + گانبازارگان (بازرگان)
صفات شمارشی + گانهپنج‌گانه، دوگانه
اسم / عدد + هسه‌روزه، تابستانه، دهه
اسم / بن فعل + ونق‌نقو، سبیلو
اسم / صفت + چیپهلویچی

 

مطلب پیشنهادی:

صفت نسبی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

شروع مطالعه
مثال صفت لیاقت

جدول خلاصه نکات صفت لیاقت

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم صفت لیاقت چیست و انواع صفت لیاقت را با مثال شناختیم. همچنین جایگاه صفت‌های لیاقت را بررسی کردیم و با دیگر انواع صفت بیانی نیز آشنا شدیم. در انتهای مطلب نیز سؤالاتی چهارگزینه‌ای طرح کردیم که با استفاده از آن‌ها تمرین کنید و میزان یادگیری خود را بسنجید. مهم‌ترین نکته‌های بیان‌شده در این مطلب را در جدول زیر، آورده‌ایم اما برای یادگیری کامل این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.

۱. صفت لیاقتصفتی که لیاقت و شایستگی موصوف خود در چیزی خاص را نشان می‌دهد. / خوردنی
۲. ساختار اصلی صفت‌های لیاقتمصدر (بن‌های فعل + -َ ن) + ی
۳. جایگاه صفت‌های لیاقتبعد از هسته گروه اسمی
۴. نقش دستوری صفات لیاقتوابسته: وابسته پسینی برای هسته‌هایی که نقش‌های اصلی مانند نقش مفعولی یا فاعلی را می‌پذیرند.
هسته: خود صفت، نقش‌های اصلی مانند مفعول و مسند را می‌پذیرد.
۵. انواع صفت لیاقتمصدر + ی
بعضی فعل‌های امر
برخی بن‌های مضارع + اک
برخی بن‌های ماضی + گار
۶. انواع دیگر صفت بیانیصفت ساده: فاقد معنای فاعلی، مفعولی، لیاقت و نسبی / سرد
صفت فاعلی: معنای «انجام‌دهنده» / گوینده
صفت مفعولی: معنای «کسی یا چیزی که کاری بر روی آن انجام شده است.» / گفته
صفت نسبی: نسب دادن موصوف به شخص، مکان، زمان یا چیزی / برنجی

نمونه سؤال صفت لیاقت

حالا که یاد گرفتیم صفت لیاقت چیست و نمونه‌هایی از آن را بررسی کردیم، می‌توانید در تمرین زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین کافی است در هر سؤال، گزینه درست مورد نظر خود را انتخاب کنید، سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را بعد از پاسخ دادن به همه پرسش‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.

۱. صفت لیاقت چه نوع صفتی است؟

صفت‌های مثبت در زبان فارسی را صفت لیاقت می‌نامیم.

صفت‌هایی که از واژه‌هایی چون «لیاقت»، «شایستگی» و… ساخته می‌شوند، صفت لیاقت هستند.

صفت لیاقت، شایستگی موصوف خود در انجام کاری خاص را نشان می‌دهد.

صفت‌های لیاقت معمولاً به‌عنوان هسته در گروه‌های اسمی به کار می‌روند.

۲. در کدام گزینه، واژه‌ای از نوع صفت لیاقت وجود دارد؟

مژه چون کاس چینی نم گرفته
میان چون موی زنگی خم گرفته
(نظامی)

نه نام ماندنی ننگ زین دو در گیتی
شوند محو که این شهر و شهریار نشد
(عارف قزوینی)

بلای غمزه نامهربان خون‌خوارت
چه خون که در دل یاران مهربان انداخت
(سعدی)

به جز آن نرگس مستانه که چشمش مرساد
زیر این طارم فیروزه کسی خوش ننشست
(حافظ)

پاسخ تشریحی

کلمه «ماندنی» در بیت گزینه دوم، صفت لیاقت است.

۳. در بیت زیر، واژه‌ای مطابق با ساختار صفت‌های لیاقت وجود دارد؟

به زیرش بگسترد گستردنی
بیاورد چیزی که بُد خوردنی
(فردوسی)

خیر

آری / خوردنی

آری / گستردنی

آری / خوردنی و گستردنی

۴. کدام گزینه نادرست است؟

صفت‌های لیاقت معمولاً با ترکیب «بن فعل + ی» ساخته می‌شوند.

واژه «شنیدنی» صفتی از نوع لیاقت است.

صفت‌های لیاقت می‌توانند هسته گروه‌های اسمی نیز باشند.

صفات لیاقت نوعی از صفت‌های بیانی هستند.

۵. واژه «خوردنی» در بیت زیر، چه نقشی در جمله ایفا می‌کند؟

خوردنی زخم است و آشامیدنی خون جگر
چون کنم این سازگار افتاده بیمار مرا
(کلیم)

صفت و وابسته برای اسم «زخم»

هسته و نهاد جمله

هسته و مفعول

صفت و وابسته اسم «خون جگر»

۶. نوع صفت‌های موجود در بیت زیر، در کدام گزینه درست آمده است؟

خورشید روان باشی چون از بر رخشی
دریای روان باشی چون از بر گاهی
(رودکی)

صفت لیاقت

صفت نسبی

صفت فاعلی

صفت مفعولی

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۷. کدام گزینه درست است؟

صفت نسبی نوعی صفت لیاقت است.

صفت لیاقت نوعی صفت بیانی است.

صفات فاعلی و مفعولی فقط از نظر ساختار با هم متفاوت هستند.

انواع صفات لیاقت از نظر معنی نیز با هم متفاوت هستند.

۸. در کدام گزینه صفت نسبی وجود دارد؟

غنیمت است که زنجیر سر به سر گوش است
سخن نگفتن مجنون، شنیدنی دارد
(اسیر شهرستانی)

چو فارغ گردد از شخم سه‌باره
به گوشن افکند تخم بهاره
(قائم مقام فراهانی)

شاهد شوخ دلفریب وطن
با رقیب خطر شده دمساز
(ادیب الممالک)

به دور او فلک خودفروش چند زند؟
ز مهر و ماه عبث بر زمین ترازو را
(سلیم تهرانی)

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۹. در کدام گزینه صفت مفعولی وجود دارد؟

برادرم ظرف‌های شسته را از ماشین ظرف‌شویی بیرون آورد.

خدای دلرحم و مهربان! ما را یاری کن.

مردان و زنان ایرانی در کنار هم تلاش می‌کنند.

تو توانستی مراحل سه‌گانه این آزمون را بگذرانی.

پاسخ تشریحی

مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۱۰. در کدام گزینه صفت لیاقت به عنوان هسته به کار رفته است؟

فریدون بر ایشان زبان برگشاد
که خرم زئید ای دلیران و شاد
(فردوسی)

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق
(مولانا)

از نقش ما حقیقت آفاق، خواندنی است
چون موج کارنامه دریا نوشته‌ایم
(بیدل دهلوی)

باری به چشم احسان در حال ما نظر کن
کز خوان پادشاهان راحت بود گدا را
(سعدی)

ماضی نقلی در زبان فارسی چگونه ساخته می شود؟(در یک برگه جدید مرورگر باز میکند)نوشته

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *